Οι Laibach προκαλούν αντιδράσεις εδώ και 45 χρόνια και το κάνουν ξανά σήμερα με το νέο τους single "Yom Kippur". Το κομμάτι παίρνει το όνομά του από το Γιομ Κιπούρ, την "Ημέρα του Εξιλασμού" στη εβραϊκή παράδοση, μια ημέρα που στο σημερινό πλαίσιο συνδέεται άμεσα με τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Οι ίδιοι οι Laibach δηλώνουν πως το τραγούδι είναι αφιερωμένο στην παύση πυρός στη Γάζα.
Με μια πρώτη ματιά, το τραγούδι με τους αιχμηρούς στίχους μοιάζει να υποστηρίζει την παλαιστινιακή πλευρά. Συμμετέχει παιδική παλαιστινιακή χορωδία από τη Βηρυτό, μια πόλη στον Λίβανο όπου ζουν πολλοί Παλαιστίνιοι πρόσφυγες, ενώ το βίντεο χρησιμοποιεί τα χρώματα της παλαιστινιακής σημαίας. Κι όμως, τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται αρχικά.
Οι Laibach έχτισαν την καριέρα τους πάνω στην πολιτική αμφισημία και τις αντιφάσεις. Δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι στις αρχές της δεκαετίας του ’80, συνδύασαν στοιχεία κομμουνισμού, φασισμού και καπιταλισμού σε ένα επιθετικό, industrial κράμα που έθετε περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις. Κάποιοι τους θεωρούσαν ακροδεξιούς, άλλοι ακροαριστερούς.
Με το νέο single, όμως, φαίνεται πως οι δυναμικές έχουν εξελιχθεί. Στο παρελθόν, όσοι τους κατηγορούσαν για εξτρεμισμό το έκαναν με αηδία. Με τη συζήτηση που άναψε το "Yom Kippur", τόσο οι υποστηρικτές της Παλαιστίνης όσο και οι υποστηρικτές του Ισραήλ θέλουν να τους θεωρήσουν δικούς τους. Και όμως, και οι δύο πλευρές παραβλέπουν κάποιες αμφισημίες.
Ας δούμε πρώτα τι λένε οι ίδιοι οι Laibach για το κομμάτι: «Το τραγούδι είναι αφιερωμένο σε όλα τα αθώα θύματα αυτής της σύγκρουσης, και πάνω απ’ όλα στις δεκάδες χιλιάδες των παιδιών που σκοτώθηκαν ή ακρωτηριάστηκαν, καθώς και στα παιδιά-θύματα όλων των πολέμων.
Το Yom Kippur είναι η ιερότερη μέρα στο εβραϊκό ημερολόγιο, αφιερωμένη στη μετάνοια, τη μνήμη και τη δυνατότητα ηθικής και πνευματικής ανανέωσης. Τονίζει τη συλλογική ευθύνη, τη συμφιλίωση και την αναζήτηση συγχώρεσης, όχι μόνο από τον Θεό, αλλά και από τους ανθρώπους και την ίδια την Ιστορία. Είναι μια μεταφορά της στιγμής όπου η κοινωνία κοιτάζει στον καθρέφτη τις δικές της αμαρτίες και αρνήσεις, όταν η μετάνοια γίνεται συλλογικό καθήκον με στόχο την κατανόηση της ενοχής και την προσπάθεια για ηθική και πνευματική ανάταση.
Αυτό το τραγούδι είναι λοιπόν ένα ρέκβιεμ αφιερωμένο στα αθώα θύματα, αλλά ταυτόχρονα απευθύνεται στους δράστες και όλους όσοι παρακολουθούν αμέτοχοι, αρνούμενοι να νιώσουν συνένοχοι. Μιλά για την ξεχασμένη συμπόνια, τη φιμωμένη συνείδηση και την ευθύνη που ο κόσμος συνεχίζει να αποφεύγει. Σε αυτό, το Yom Kippur δεν είναι πια απλώς ένα θρησκευτικό τελετουργικό, αλλά μια υπενθύμιση ότι χωρίς συμφιλίωση δεν υπάρχει μέλλον. Και ακόμη, χωρίς αναγνώριση της ενοχής δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη ή λύτρωση».
Η τοποθέτηση των Laibach τάσσεται ξεκάθαρα υπέρ των αθώων θυμάτων, κυρίως των παιδιών, και καταδικάζει τους δράστες και την αδιαφορία. Ωστόσο δεν ονομάζει ρητά ποιοι είναι οι δράστες. Αυτό μπορεί να αφορά τον ισραηλινό στρατό, υπεύθυνο για δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, ή τη Χαμάς, που ξεκίνησε τον πόλεμο με το πογκρόμ της 7ης Οκτωβρίου 2023.
Και οι στίχοι, όμως, είναι γεμάτοι αμφισημίες. Ξεκινούν με την παλαιστινιακή χορωδία να τραγουδά: «Δεν θέλουμε πόλεμο και θάνατο, πού είναι η ανθρωπιά;», κάτι ξεκάθαρο και ειρηνικό. Όταν όμως μπαίνει η βραχνή φωνή του Milan Fras, οι λέξεις ακούγονται πιο πολεμικές, σαν κάλεσμα σε μάχη: «Αυτή τη φορά είναι η δική σου ώρα, σήκω και πολέμησε. Αυτό που λαχταράς, αυτό για το οποίο πεθαίνεις, δεν είναι έγκλημα».
Και λίγο αργότερα: «Γεννήθηκες στο χάος για να μη φοβηθείς ποτέ τη μάχη».
Αργότερα, τα παιδιά τραγουδούν: «Θέλουμε να γυρίσουμε πίσω στον πλούσιο τόπο μας». Κάτι που μπορεί να αφορά τόσο τους Εβραίους που επέστρεψαν στην πατρίδα τους, όσο και τους Παλαιστινίους που εκδιώχθηκαν κατά τη Νάκμπα, το 1948.
Προς το τέλος, αναπτύσσεται διάλογος ανάμεσα σε σλοβένικη και παλαιστινιακή παιδική χορωδία: «Δεν θέλουμε αυτόν τον τόπο», τραγουδούν οι Σλοβένοι. «Θέλουμε να επιστρέψουμε στους παλιούς καιρούς», απαντούν οι Παλαιστίνιοι. Ο Fras παρεμβάλλεται ξανά καταλήγοντας: «Είναι ο δικός σας κόσμος, σας καταράστηκαν σε αυτόν από τη γέννησή σας. Δεν είναι σωστό, και δεν είναι εντάξει».
Το "Υom Kippur" είναι το τρίτο single των Laibach που αγγίζει τη σύγκρουση Ισραήλ–Παλαιστίνης. Στα "Strange Fruit" και "White Christmas" (Νοέμβριος 2024), ενσωμάτωσαν έργα σημαντικών Εβραίων συνθετών στο πλαίσιο του πολέμου στη Γάζα, εγείροντας ερωτήματα για τη στάση των Εβραίων απέναντι σε θέματα ρατσισμού και ειρήνης. Αυτό που φαίνεται να εννοούν οι Laibach με το "Yom Kippur" υπερβαίνει μια μονόπλευρη καταδίκη της μιας ή της άλλης πλευράς. Η μαχητική γλώσσα του τραγουδιού και η συνοδευτική τους δήλωση δείχνουν πως παίρνουν θέση, αλλά όσο περισσότερο την ερμηνεύεις, τόσο πιο αντιφατική γίνεται. Κι όμως, δεν πρόκειται για φτηνό κυνισμό. Είναι ξεκάθαρο ότι οι Laibach έχουν ένα μήνυμα: ειρήνη, στο πλευρό των αθώων θυμάτων.
Eίναι γνωστό πλέον πως οι Laibach δεν μας χαρίζουν ποτέ την πολυτέλεια της εύκολης ανάγνωσης. Κι αυτός είναι ίσως ο μεγαλύτερος ρόλος τους: να μας αναγκάζουν να κοιτάξουμε κατάματα τις αντιφάσεις μας, να αναρωτιώμαστε για τις βεβαιότητές μας, ή να αναγνωρίσουμε ότι η Ιστορία (και όση βία τη συνοδεύει) δεν είναι ποτέ ασπρόμαυρη.
Γιατί όταν συνεχώς να πρέπει διαλέγεις πλευρά, οι Laibach υπενθυμίζουν κάτι επικίνδυνο αλλά αναγκαίο: ότι η αλήθεια δεν είναι λάβαρο, είναι πεδίο μάχης. Και όσο αρνούμαστε να δούμε την πολυπλοκότητα, η πολιτική θα παραμένει θέατρο σκιών, με τα θύματα να χάνονται πάντα στη σκοτεινή πλευρά της σκηνής.
