Μυστικές λατρείες που αναβιώνουν, τελετουργικά που καλούν σκοτεινές θεότητες, επινοητές παραδόσεων που μπλέκονται στα δίχτυα των ίδιων τους των μύθων, χωριά που αρνούνται να αλλάξουν όνομα, κάμαρες δίχως πόρτες, γειτονιές με ιλιγγιώδη ρυμοτομία, κτίρια που κρύβουν μυστικά, ανύπαρκτοι δρόμοι, ανεπίδοτες επιστολές και στοιχειώματα οικοδομών.
Ο Χρυσόστομος Τσαπραΐλης, στην τρίτη συλλογή διηγημάτων του, μετατοπίζει το πεδίο του τρόμου σε φανταστικά βαλκανικά τοπία και στις αθηναϊκές γειτονιές, επιστρατεύοντας τα εργαλεία του είδους για να ανοικειώσει το καθημερινό και να υπονομεύσει το συνηθισμένο.
Ο συγγραφέας μιλάει στο Avopolis:
Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με τη λογοτεχνία του φανταστικού;
Σε πολύ μικρή ηλικία, μέσω παραμυθιών και βιβλίων μυθολογίας. Αργότερα άρχισα να την αναζητώ ενεργά, πρώτα σε εφηβικά βιβλία τρόμου, μετά στον Τόλκιν και στους κλασσικούς του τρόμου (Lovecraft, King, Machen, κτλ). Νομίζω η γοητεία που μου ασκεί η λογοτεχνία του φανταστικού (και γενικότερα το φανταστικό σε σχεδόν κάθε έκφανσή του) έχει να κάνει με το ότι καλύπτει την έλλειψη μυστηρίου, μαγείας και του θαυμαστού στοιχείου που νιώθω πως υπάρχει στον κόσμο μας.
Διαβάζοντας το βιβλίο, συμπέρανα ότι έχετε μελετήσει σε βάθος τοπικές παραδόσεις και δεισιδαιμονίες, όχι μόνο ελληνικές, αλλά και σλαβικές και σκανδιναβικές. Τι αποκομίσατε από αυτή την έρευνα;
Πρωτίστως μελετώ τις παραδόσεις και θρύλους διάφορων λαών για την προσωπική μου απόλαυση, λατρεύω να περιηγούμαι νοητικά σε κόσμους γεμάτους με αλλόκοτα θαύματα. Από εκεί και πέρα, μέσω των παραδόσεων αποκτάς μια πολύ ιδιαίτερη εικόνα για κάθε πολιτισμό και για εκφάνσεις του που έχουν να κάνουν από τα τοπία και τον τρόπο ζωής μέχρι την αρχιτεκτονική – για παράδειγμα η σλαβική μυθολογία έχει έντονο το στοιχείο της απομόνωσης μέσα σε μια παντοδύναμη δασική φύση.
Ας πάρουμε ένα-ένα τα διηγήματα της συλλογής. «Η εκκλησία» μου έφερε στο μυαλό τη νοσηρή ατμόσφαιρα των ιστοριών του H.P. Lovecraft. Κατά πόσο σας έχει επηρεάσει;
Ίσως περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο συγγραφέα. Λατρεύω τον τρόπο που προσεγγίζει το απόκοσμο, την αποστασιοποίηση της πένας του από τους πρωταγωνιστές, τη μαεστρία με την οποία δομεί το ανοίκειο. Ειδικά για την εμφάνιση της «Εκκλησίας», είχα κατά νου τις κυκλώπειες αρχιτεκτονικές του, όπως βέβαια και τον καθεδρικό Nidaros που βρίσκεται στο εξώφυλλο του «De Mysteriis dom Sathanas».
«Το παγωμένο φεγγάρι» είναι βιβλιοφιλικό, πραγματεύεται αρχαία βιβλία και χειρόγραφα. Σας γοητεύουν; Σημειολογικά, έχει κάτι από Ουμπέρτο έκο…
Τα βιβλία με γοητεύουν τόσο ως περιεχόμενο όσο και ως υλικά αντικείμενα. Έχω περάσει αρκετή ώρα απολαμβάνοντας την υφή και την οσμή διαφόρων βιβλίων, έχω κοιμηθεί βάζοντας κάποια από αυτά πλάι στο μαξιλάρι μου. Όταν μετακόμισα για πρώτη φορά στο εξωτερικό δοκίμασα να ζήσω μονάχα με ηλεκτρονικά αντίτυπα βιβλίων, κάτι που δεν λειτούργησε. Πλέον εκτιμώ την καλή και καλλιτεχνική βιβλιοδεσία, και προφανώς λατρεύω την όψη των μεσαιωνικών χειρόγραφων συγγραμμάτων, τη σκέψη ότι καθένα από αυτά, ακόμη και αν αποτελούν αντίγραφα του ίδιο έργου, είναι μοναδικά με τρόπο αφάνταστο για τα βιβλία του τυπογραφείου.
Ποια είναι η «Σέτρα» στη «Νεκρώσιμη ομίχλη»; Πώς σχετίζεται με την ομίχλη που σκεπάζει τη λίμνη και τον οικισμό της Μαγλινίτσας;
Η (αγία) Σέτρα είναι μια έκφανση του πνεύματος του τόπου (genius loci) της Μαγλινίτσας και της γύρω περιοχής. Η νοσηρή προστατευτικότητα μιας ανύπαντρης μητέρας για το γιο της, έδωσε στο πνεύμα πρόσφορο έδαφος για να υλοποιηθεί, ώστε αυτό με τη σειρά του να προστατεύσει αργότερα το χωριό από την απώλεια του ονόματός του. Η ομίχλη είναι άλλη μια έκφανση του πνεύματος αυτού, η πλέον απειλητική και αδηφάγα, με έντονο το στοιχείο της ιδιοκτησίας των «παιδιών» του τόπου, δηλαδή των ντόπιων.
Θα συμφωνήσετε ότι στους «Παγανιστικούς φόβους» παρελαύνει ένας αγγελοπουλικός θίασος αλλόκοτων χαρακτήρων; Ποια ήταν η έμπνευση πίσω από αυτό το διήγημα;
Ομολογώ ότι δεν έχω δει τον Θίασο, αλλά αναγνωρίζω ότι από τις σελίδες του συγκεκριμένου διηγήματος (και δη από τη θεατρική παράσταση του τελευταίου μέρους του) περνάνε κάποιοι αρκετά αλλόκοτοι χαρακτήρες. Το συγκεκριμένο διήγημα είναι ένα από τα δύο πιο αυτοβιογραφικά του βιβλίου (το άλλο είναι η «Ζωή Αιώνια»): διαδραματίζεται στο πατρικό μου χωριό, το Αετοχώρι Καρδίτσας, και περιέχει πλήθος θραυσμάτων από θρύλους και ιστορίες που έχω ακούσει από τον παππού και τον πατέρα μου. Όσο για την έμπνευση για την υπόθεση, ανέκαθεν με γοήτευε η ιδέα ενός έργου τέχνης που ξεχειλίζει από τον «καμβά» του για να μπολιάσει την πραγματικότητα με το περιεχόμενό του.
Στο «Καταραμένος στην αιωνιότητα» εξερευνάτε τη «Μυστική Αθήνα» στα πέριξ της Κυψέλης. Ποιος είναι ο αρχιτέκτονας Ορφέας Ιρβιένης που φέρεται να τη σχεδίασε; Νομίζω ότι είναι επινοημένος χαρακτήρας, βασίζεται όμως σε κάποιο υπαρκτό πρότυπο;
Ο Ιρβιένης είναι επινοημένος χαρακτήρας, ένα κράμα υπαρκτών και μη προσώπων: μέσα του συνυπάρχουν ο Thibaut de Castries (μελετητής της μαγείας των πόλεων, λογοτεχνικό δημιούργημα του Fritz Laiber), οι Ντελέζ και Γκουαταρί με κάποιες από τις φιλοσοφικές τους προσεγγίσεις, ο αποκρυφιστής Austin Osman Spare και η sigil magic του, αλλά και πλήθος από ανώνυμους αρχαίους τεχνίτες που έχτιζαν μνημεία ή ολόκληρους οικισμούς με βάση κάποια μυθολογική ή υπερβατική αρχιτεκτονική ή πολεοδομία.
«Η Ζωή αιώνια» πραγματεύεται την έννοια του ονείρου. Η ηρωίδα σαν να επιζητά τον θάνατο προκειμένου να απελευθερωθεί, να «εισέλθει στον κόσμο του ονείρου». Πιστεύετε στη μεταφυσική;
Εξαρτάται τι εννοούμε με τον όρο μεταφυσική. Πιστεύω ότι διάφορες πτυχές του κόσμου μας δεν μπορούν να μελετηθούν με την επιστημονική μέθοδο και με τη λογική. Μέσα σε αυτές τις πτυχές είναι τόσο τα όνειρα όσο και η μεταθανάτια ύπαρξη. Πάντα με γοήτευε η μυθολογική συγγένεια του Ύπνου με τον Θάνατο (στην ελληνική μυθολογία είναι αδέρφια), και θεώρησα εύλογη την ανίχνευση ενός περάσματος από τον έναν στον άλλο.
Όσο για το διήγημα, μπούσουλας όσον αφορά την αναζήτηση και επιθυμία της πρωταγωνίστριας ήταν οι στίχοι του «Life Eternal».
Αφιερώνετε το βιβλίο στους Mayhem. Να υποθέσω ότι είστε φαν του black metal; Τι άλλα είδη μουσικής ακούτε;
Πέρα από black (που είναι το κατεξοχήν είδος μου εδώ και σχεδόν 25 χρόνια), όσον αφορά το metal ακούω κυρίως epic και power, και λίγο από thrash και death. Εκτός μεταλλικού στερεώματος ακούω gothic/darkwave/post-punk, folk (neo- και παραδοσιακό), και αρκετά soundtrack.
Θα μας πείτε δύο λόγια για τη μετάφρασή σας στη «Λοταρία» της Shirley Jackson; Κατά τη γνώμη μου, οι γοτθικές ιστορίες τρόμου και μυστηρίου της Jackson προικονομούν, πέρα από τη λογοτεχνική επιρροή της, σειρές μυστηρίου όπως το Twin Peaks…
Χαίρομαι για τη συσχέτιση της Λοταρίας με το «Twin Peaks» (αγαπημένη σειρά)! Πράγματι, τα διηγήματα της Jackson που συμπεριλαμβάνονται στη συλλογή φέρουν σπόρους που αργότερα είδαμε να αναπτύσσονται σε διάφορες σειρές που καταπιάνονται με το μυστήριο και το παράλογο στον σύγχρονο τρόπο, όπως το πρωτοποριακό «The Twilight Zone».
Νομίζω ότι το άκρως ενδιαφέρον με τη Jackson ως διηγηματογράφο είναι ο τρόπος που ενσωματώνει το ανοίκειο και το παράδοξο σε καθημερινές καταστάσεις, πόσο τρόμο μπορεί να αντλήσει από την επιστροφή στο σπίτι μετά τη δουλειά, ή από ένα ταξίδι με το τρένο. Επίσης, έχει τρομερό ταλέντο στη σκιαγράφηση κοινωνικών ζητημάτων, κάτι που κάνει τις ιστορίες της επίκαιρες ακόμη και σήμερα.
Γράφετε κάτι άλλο αυτό τον καιρό;
Έχω ήδη γράψει μια νουβέλα λαογραφικού τρόμου («Το κατέβασμα του φεγγαριού») που αναμένεται να εκδοθεί τους πρώτους μήνες του 2025 από τις εκδόσεις Ίκαρος. Το βιβλίο αυτό πραγματεύεται το αρχαίο θεσσαλικό τελετουργικό του κατεβάσματος του φεγγαριού, και διαδραματίζεται στην Πεζούλα Καρδίτσας του σήμερα. Επίσης έχω στα σκαριά ένα μυθιστόρημα που θα καταπιάνεται με τη Θεσσαλία μετά τις πλημμύρες, το οποίο όμως έχει ακόμη πολύ δρόμο.
Χρυσόστομος Τσαπραΐλης, De Mysteris
Εκδόσεις Αντίποδες, 2024
Σελίδες: 200
Ο Χρυσόστομος Τσαπραΐλης γεννήθηκε στη Λάρισα το 1984 και μεγάλωσε στην Καρδίτσα. Τα τελευταία δύο χρόνια ζει στην Ολλανδία. Έχει εκδώσει τα βιβλία Παγανιστικές δοξασίες της θεσσαλικής επαρχίας (Αντίποδες 2017), Γυναίκες που επιστρέφουν (Αντίποδες 2020), A Plot of Earth and Other Tales (Mount Abraxas 2022), Το κατέβασμα του φεγγαριού (Ίκαρος, υπό έκδοση) και έχει μεταφράσει το Teatro Grottesco του Thomas Ligotti (Αντίποδες 2023) και διηγήματα της Shirley Jackson (Μεταίχμιο, υπό έκδοση).
