Κάθε τόσο, οι καλλιτέχνες θυμούνται ότι υπάρχει το Spotify. Συνήθως εκεί πριν τις γιορτές όλοι ξεσαλώνουν με το Spotify Wrapped. Και μετά το μισούν. Όχι ότι έχουν άδικο: η εποχή του streaming έχει κάνει τη μουσική ένα άυλο, φτηνό προϊόν, όμως, για κάποιον περίεργο λόγο, η περισσότερη χολή πέφτει πάντα στο Spotify. Λες και είναι ο μόνος κακός μαθητής της τάξης που όλοι χαίρονται να του ρίχνουν σφαλιάρες, ενώ οι υπόλοιποι (Αpple, YouTube, Amazon) τη βγάζουν καθαρή με καμιά ξόφαλτση και, σίγουρα λιγότερες απώλειες.
Μάλλον θα φταίει το ότι το Spotify έχει γίνει το "πρόσωπο" του προβλήματος. Θα μου πείτε κάπου εδώ «τα ήθελε και τα 'παθε». Εντάξει, συμφωνώ. Αλλά δεν είναι καινούργιο το φαινόμενο της απομάκρυνσης των καλλιτεχνών από την πλατφόρμα, ούτε η κακόβουλη επένδυση των χρημάτων που βγάζει ο CEO του από την πλατφόρμα σε εταιρείες νέων μαχητικών όπλων. Εδώ και μια δεκαετία, μεγάλα ονόματα το έχουν εγκαταλείψει με μεγαλύτερες φανφάρες. Η Joanna Newsom (και μην ακούσω πάλι, «ποια είναι αυτή;») το 2015 τράβηξε την πρίζα και δεν ξανακοίταξε πίσω. Σήμερα το μόνο τραγούδι της που επιβιώνει εκεί είναι το "Muppet Show Theme", σαν ειρωνικό μνημείο για το πώς η τέχνη καταντάει (καμιά φορά) θεματάκι σε παιδικό σόου. Η Taylor Swift, από την άλλη, έκανε την επαναστατική της έξοδο το 2014 (το θυμάστε φίλοι μου;) μόνο και μόνο για να επιστρέψει τρία χρόνια μετά με όλο το αρχείο της παραμάσχαλα. Γιατί; Μα φυσικά για να γιορτάσει ότι το 1989 έσπασε τα 10 εκατομμύρια πωλήσεις. Ηθικό δίδαγμα: Το streaming είναι σκουπίδι, εκτός αν βολεύει τους αριθμούς σου.
Αξίζει να σημειωθεί πως το 2022 οι Neil Young και Joni Mitchell απέσυραν τη μουσική τους από το Spotify, διαμαρτυρόμενοι για το podcast του Joe Rogan που συνέβαλε στη διάδοση παραπληροφόρησης σχετικά με τα εμβόλια. Το 2024 επέστρεψαν, έπειτα από δήλωση του CEO της πλατφόρμας, Daniel Ek, ότι το Spotify δεν υπαγορεύει το περιεχόμενο που ανεβαίνει, είτε πρόκειται για μουσική είτε για οτιδήποτε άλλο. Εν ολίγοις, τίποτα ουσιαστικό δεν προέκυψε από την κίνηση αυτή, όπως ακριβώς δεν έχει προκύψει τίποτα από οποιαδήποτε άλλη διαμαρτυρία.
Η ουσία όμως παραμένει:
• Οι αμοιβές είναι για γέλια. Κάθε stream μεταφράζεται σε ποσό που δεν αγοράζει ούτε τσίχλα σήμερα.
• Οι αλγόριθμοι, αυτοί οι κερατάδες, είναι κρυφοί δικτάτορες. Σπρώχνουν τα "σίγουρα" και πετάνε στα σκουπίδια κάθε φωνή που ξεφεύγει από το μέσο όρο. Το ξέραμε, ανέκαθεν, όμως αυτό.
• Η εξουσία συγκεντρώνεται επικίνδυνα. Βασικά, ένα γ#μημένο application αποφασίζει τι θα ακούσουν εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη.
• Το Spotify δεν είναι μόνο εργαλείο. Είναι το μεγάλο χαμόγελο που σε τραβάει και που σε βάζει μέσα στο πάρτι, για να ανακαλύψεις ότι τελικά εσύ θα πληρώσεις τον λογαριασμό.
Κι εδώ είναι που το πράγμα αποκτά σχεδόν σουρεαλιστικές διαστάσεις. Ο Daniel Ek, ναι αυτός ο CEO που πληρώνει τους καλλιτέχνες με ψίχουλα, αποφάσισε να ρίξει 600 εκατομμύρια δολάρια σε μια γερμανική εταιρεία τεχνολογίας που αναπτύσσει στρατιωτική AI. Ναι, τα έχουμε ξαναοεί πολλές φορές: η ίδια πλατφόρμα που δυσκολεύεται να δώσει μερικά σεντς παραπάνω σε έναν ανεξάρτητο μουσικό, επενδύει αβίαστα και χωρίς δεύτερη σκέψη εκατοντάδες εκατομμύρια σε τεχνολογία πολέμου.
Οπότε εδώ δεν μιλάμε απλώς για ειρωνεία. Μιλάμε για μια εταιρική ηθική που κάνει τον κάθε Joe Rogan να μοιάζει με τον Κέρμιτ: αφελής, πράσινος και σχετικά αθώος. Γιατί το μήνυμα είναι σαφές: η μουσική δεν έχει καμία αξία, αυτό που έχει αξία είναι η βιομηχανία του πολέμου, η επιτήρηση, και η κάθε ασφάλεια που made in Silicon Valley.
Και τι κάνει το κοινό; Οι περισσότεροι συνεχίζουν να πληρώνουν το premium, να κατεβάζουν playlists για το γυμναστήριο, να δηλώνουν ότι «αγαπούν τη μουσική». Σαν να πρόκειται για μια τοξική σχέση που όλοι γνωρίζουν ότι τους βλάπτει, αλλά κανείς δεν έχει το κουράγιο να σβήσει την εφαρμογή από το κινητό του. Αλλά το Spotify είναι η μόνη "αγάπη" που κοστίζει φτηνά στους ακροατές και πανάκριβα στην τέχνη.
Αλλά ας προχωρήσουμε στο μεγάλο, πρόσφατο, πρόβλημα. Ο Daniel Ek, ο άνθρωπος που έχτισε μια αυτοκρατορία μετατρέποντας τη μουσική σε ψίχουλα για τους δημιουργούς, αποφάσισε να «αναβαθμίσει» το χαρτοφυλάκιό του επενδύοντας εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια στην Helsing, μια εταιρεία ανάπτυξης πολεμικού λογισμικού με τεχνητή νοημοσύνη. Από το 2021, όταν έριξε το πρώτο κατοστάρι εκατομμύρια μέσω της Prima Materia, μέχρι σήμερα που «διπλασιάζει» τη χρηματοδότηση, ο Ek δείχνει ξεκάθαρα ποιο είναι το νέο του πεδίο δράσης: όχι οι καλλιτέχνες, αλλά τα πεδία μαχών.
Σε δηλώσεις του στους Financial Times, ο ίδιος μιλάει για «νέα εποχή όπου η αυτονομία, η μαζικότητα και η τεχνητή νοημοσύνη καθορίζουν το νέο πεδίο μάχης». Όχι, παιδιά, δεν πρόκειται για κανένα σενάριο δυστοπικής ταινίας. Είναι η καθαρή αλήθεια, η πραγματικότητα ενός CEO ο οποίος πληρώνει ψίχουλα στους μουσικούς, ενώ οραματίζεται drones να πετούν πάνω από την Ουκρανία, τη Γάζα και κάθε μελλοντικό πεδίο σύγκρουσης. Όταν μαθεύτηκε η επένδυση, αρκετοί καλλιτέχνες αποφάσισαν να αποχωρήσουν από το Spotify. Οι King Gizzard and the Lizard Wizard, οι Deerhoof, οι Xiu Xiu, οι Godspeed You! Black Emperor, η Leah Senior, ο David Bridie, αλλά και η δισκογραφική Kalahari Oyster Cult που απέσυρε ολόκληρο τον κατάλογό της, ύψωσαν τη δική τους μικρή αντίσταση. Κι άλλοι έφυγαν σιωπηλά, χωρίς ανακοινώσεις, σαν να μην είχαν πια διάθεση ούτε για διαμαρτυρία.
Και κάποιοι θα γυρίσετε να μου πείτε, είναι γνωστοί και σημαντικοί όλοι αυτοί; Ή μπορεί κάποιοι «έξυπνοι» να ρωτήσουν εμφατικά «και πώς θα ζήσουμε τώρα χωρίς τα playlists των Deerhoof και των Hotline TNT;». Μα εκεί είναι το πικρό της υπόθεσης αγαπητοί μου: Δεν έχει σημασία αν μιλάμε για mainstream ονόματα ή για underground ήρωες. Η ουσία είναι ότι το Spotify, με το ένα χέρι, μας πουλάει την ψευδαίσθηση της «παγκόσμιας μουσικής βιβλιοθήκης» κι από την άλλη, με το άλλο χέρι, χρηματοδοτεί πολέμους, drones και τεχνολογίες επιτήρησης. Και μέσα σε όλο αυτό, εμείς καθόμαστε αναπαυτικά με τα ακουστικά μας, λες και το καθημερινό μας "soundtrack" μπορεί να αγνοήσει τον ήχο από τα πραγματικά drones που πετούν πάνω από πόλεις και χωριά. Και ίσως γι΄αυτό η σιωπηλή αποχώρηση κάποιων καλλιτεχνών είναι πιο ηχηρή από κάθε διαμαρτυρία: γιατί δείχνει την κούραση, την παραίτηση, τη συναίσθηση ότι το τέρας δεν πέφτει με κραυγές και ειδήσεις ότι ο τάδε και ο δείνα απεχώρησαν από την πλατφόρμα.
Η αλήθεια, φίλοι μου, είναι πικρή: Ζούμε σε έναν κόσμο όπου η μουσική αξίζει λιγότερο από μια γραμμή κώδικα στρατιωτικής AI. Και το χειρότερο; Το ξέρουμε, το ακούμε καθημερινά, και πατάμε το play. Ίσως εδώ να καταλάβουμε ότι η πιο εύστοχη ατάκα ανήκει στη Rae Amitay, τραγουδίστρια των Immortal Bird, που δήλωσε στο Chicago Reader: «Όλοι έχουν τις κόκκινες γραμμές τους. Εγώ απλώς δεν μπορώ να αντέξω σαραντάρηδες μεγιστάνες τύπου "Megamind" να επενδύουν σε οπλικά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης».
Όμως ας δούμε κάτι άλλο, όλη αυτή η πρόσφατη χοντρή γιούχα προς το Spotify, είναι σαν το ίδιο ανέκδοτο που το θυμόμαστε κάθε λίγα χρόνια. Όλοι φωνάζουν, όλοι αγανακτούν, και μετά πατάνε ξανά play στην ίδια εφαρμογή που μισούν. Είναι σαν τον κακό γκόμενο που σε κακομεταχειρίζεται, εσύ κάνεις δράματα στο Instagram, και το επόμενο βράδυ γυρίζεις πάλι στο κρεβάτι του. Η αλήθεια είναι απλή και κυνική: οι μικρές μπάντες που φεύγουν είναι μια σταγόνα στον ωκεανό. Ο Ek δεν χάνει τον ύπνο του επειδή οι Deerhoof ή οι Xiu Xiu απέσυραν τη δισκογραφία τους. Ούτε ο κάθε εξυπνάκιας που θέλει να τρώει μόνο Oasis στη ζωή του. Για να πονέσει το Spotify, θα έπρεπε να φύγουν δέκα Taylor Swift μαζί. Αλλά δεν θα φύγουν. Γιατί οι μεγάλες σταρς βγάζουν περιουσίες ακριβώς χάρη στο ίδιο το τοξικό σύστημα που καταγγέλλουμε.
Η MIDiA Research το είπε ξερά: αυτός ο «μαζικός» ξεσηκωμός δεν γέρνει ούτε χιλιοστό τη ζυγαριά. Και ξέρετε γιατί; Γιατί το Spotify δεν χρειάζεται να νοιάζεται. Δεν το ενδιαφέρει τι κάνει ο CEO του τα λεφτά. Θα ήταν καλύτερα, αναμφίβολα, αν τα επένδυε στο να αγοράσει 10 πίνακες του Rothko, αλλά και πάλι όσο υπάρχουν εκατομμύρια χρήστες που δέχονται να τους σερβίρουν την τέχνη σε μορφή fast-food, τίποτα δεν θα άλλαζε. Οπότε ας το παραδεχτούμε: Η οργή μας είναι ρομαντική, αλλά ακίνδυνη. Το Spotify θα συνεχίσει να επενδύει σε πολεμικά drones, να ανεβάζει ψεύτικα συγκροτήματα φτιαγμένα με ΑΙ, να πληρώνει ψίχουλα στους αληθινούς μουσικούς και να μας πουλάει playlists με τίτλο Chill Vibes for Studying. Και εμείς θα συνεχίσουμε να το χρησιμοποιούμε. Γιατί η αλήθεια είναι σκληρή: το Spotify είναι τοξικό, αλλά πιο τοξική είναι η δική μας εξάρτηση από αυτό επειδή τα έχει όλα...
Καμία άμεση αλλαγή δεν πρόκειται να έρθει. Το Spotify δεν θα γονατίσει αύριο, ούτε σε δέκα χρόνια. Η αυτοκρατορία του είναι πολύ καλά θεμελιωμένη πάνω σε αλγόριθμους, τεράστια κεφάλαια και μια στρατιά από χρήστες που δεν έχουν καμία διάθεση να στερηθούν την άνεση τους. Το "hate cycle" θα επαναλαμβάνεται, η οργή θα ξαναφουντώνει, κι ύστερα όλα θα καταλαγιάζουν στην ίδια τοξική κανονικότητα. Φίλοι μου, η αλήθεια είναι σκληρή: Οι μικροί καλλιτέχνες που αποχωρούν δεν αλλάζουν την ιστορία, αλλά τουλάχιστον σώζουν την αξιοπρέπειά τους. Δεν είναι επανάσταση, είναι πράξη προσωπικής αντίστασης. Γιατί αν περιμένεις να φύγουν οι σταρ των εκατομμυρίων, θα περιμένεις αιώνια. Εκείνοι είναι δεμένοι με το χρυσό νήμα που τους κρατάει στη μηχανή.
Οπότε, η μόνη ελπίδα (αν μπορεί να ονομαστεί έτσι) είναι η αποχώρηση. Ακόμα κι αν είσαι ένα μηδαμινό όνομα, ακόμα κι αν ένα τραγούδι σου ακούστηκε μόνο από φίλους και συγγενείς, το να τραβήξεις το καλώδιο είναι η μόνη σου δήλωση ύπαρξης. Μια σταγόνα σε μια μαύρη θάλασσα που δεν πρόκειται να αλλάξει χρώμα, αλλά τουλάχιστον θα ξέρεις ότι δεν της ανήκεις.
Στον κόσμο που έρχεται, με τον Daniel Ek να επενδύει σε drones και πολέμους, η μουσική δεν πρόκειται να σώσει κανέναν. Το μόνο που μπορείς να σώσεις είναι τον ίδιο σου τον εαυτό σου.
Υποσημείωση:
Η αφορμή για το παρόν κείμενο δεν ήταν κάποια νέα "μεγάλη έξοδος", αλλά τα ειρωνικά σχόλια που επανέρχονται κάθε φορά: Ότι οι μικρές μπάντες δεν «μετράνε» ως σημάδια αποχώρησης. Ότι μόνο αν φύγουν οι superstars αξίζει να το αναφέρουμε. Αυτή η υποτίμηση, ωστόσο, είναι η καρδιά του προβλήματος: η ιδέα ότι οι μικρές φωνές δεν έχουν σημασία, ακριβώς την ώρα που αυτές είναι οι μόνες που δείχνουν το κουράγιο να σηκωθούν και να φύγουν.