Έχουμε φτάσει στο σημείο που η ανθρωπότητα στέκεται μπροστά στον καθρέφτη και δεν αναγνωρίζει το ίδιο της το πρόσωπο. Δηλαδή, δεν μπορείς να σκεφτείς κάτι άλλο όταν διαβάζεις ότι ένα κομμάτι φτιαγμένο από ΑΙ, το "Walk My Walk" των Breaking Rust, ενός country-ρομπότ σε αποχρώσεις καλαμποκιού, με έντονο blues λυγμό και και ψηφιακό ιδρώτα, σκαρφάλωσε στο Νο 1 του Billboard. Και όχι, δεν είναι το γεγονός ότι το τραγούδι είναι «κακό». Δεν είναι καν ότι ακούγεται σαν κάτι που θα έγραφε ένας αλγόριθμος αφού πέρασε μια νύχτα μαζί με το Suno, έναν παλιό δίσκο του Garth Brooks και ένα tutorial του Ableton. Είναι κάτι χειρότερο: ότι η κοινωνία μας το επιβράβευσε. Το αγκάλιασε. Το ανέβασε στην κορυφή σαν τρόπαιο. Σαν απόδειξη ότι μάλλον δεν έχουμε πια ιδέα τι σημαίνει δημιουργία, τι σημαίνει "καλή μουσική", τι σημαίνει "αληθινή μουσική".
Ίσως να ’ναι κι αυτό μια νέα φάση της παρακμής μας. Όπως τότε που οι άνθρωποι χειροκροτούσαν τα κινούμενα σχέδια της Disney γιατί "φαίνονταν αληθινά" κι ας είχαν μόνο τέσσερα δάχτυλα, μόνο που τώρα δεν μιλάμε για ποντικάκια σε φουρό αλλά για έναν αλγόριθμο που προσποιείται πως έχει ψυχή. Και κάπου εκεί, μεταξύ Nashville και Silicon Valley, ο κόσμος αποφάσισε ότι αυτό το ανέκδοτο αξίζει να γίνει το νούμερο ένα τραγούδι μιας χώρας.
Ως παρατηρητής και μουσικοκριτικός, νιώθω μια περίεργη αμφιθυμία: από τη μία, η ειρωνεία με κάνει να γελάω. Το ξέραμε, μάγκες μου, το βλέπαμε να έρχεται, αλλά δεν δώσαμε πολλή σημασία γιατί έπρεπε ο καθένας μας να τρέξει τον δικό του αλγόριθμό μέσα στο σύστημα των streaming λιστών. Από την άλλη, νιώθω και μια θολή μελαγχολία, σαν αυτή που αφήνουν οι ταινίες του Wim Wenders όταν σου θυμίζουν ότι κάτι χάθηκε για πάντα, χωρίς καν να το καταλάβεις.
Ωστόσο, τι μας λέει όλο αυτό το για το Νο 1; Ότι μάλλον κουραστήκαμε από τον άνθρωπο. Από τη φωνή του. Από τις ρωγμές του. Από την αλήθεια του. Σκέφτομαι ενώ γράφω, δεν ξέρω αν δίνω τις σωστές απαντήσεις, ειλικρινά, δεν ξέρω γιατί τα ερωτήματα που αναδύονται δεν έχουν να κάνουν μόνο με την κυριαρχία της μηχανής, αλλά και με την αδυναμία μας να κουραστούμε λίγο παραπάνω για να φτιάξουμε κάτι πιο άρτιο, κάτι πιο καινούργιο, κάτι διαφορετικό από όλη τη σαβούρα που σερβίρει η βιομηχανία τα τελευταία χρόνια. Ναι, το ξέρουμε πολύ καλά, έχουμε μια ολόκληρη βιομηχανία που κάποτε στηριζόταν στη φλόγα μιας φωνής που έτρεμε μπροστά σε ένα μικρόφωνο και τώρα υποκλίνεται σε μια γραμμή κώδικα που δεν έχει νιώσει ποτέ φόβο, ούτε έρωτα, ούτε την απελπισία του να φυλάς την τελευταία σου μελωδία σαν καταφύγιο.
Και αντί να τρομάζουμε, συνεχίζουμε να ψηφίζουμε με streams
Κάπως έτσι το νιώθω κι εγώ, και το λέω χωρίς περιστροφές: είναι εντυπωσιακό πόσο συχνά η ΑΙ και οι θιασώτες της αδυνατούν να παράγουν οτιδήποτε πέρα από ένα καλο-προσαρμοσμένο μωσαϊκό λέξεων και ήχων που θυμίζουν κάτι ανθρώπινο, χωρίς ποτέ να το αγγίζουν πραγματικά. Αυτό ακριβώς είναι και το "Walk My Walk": ένα συνονθύλευμα από στερεότυπα της country, περασμένα από έναν αλγόριθμο που νομίζει ότι το να μιμείσαι σημαίνει και να δημιουργείς. Και ναι, ο λόγος που το συζητάμε δεν είναι το ίδιο το τραγούδι, ας είμαστε ειλικρινείς, δεν θα το ανέφερε κανείς αν δεν υπήρχε η ταμπέλα "AI-generated". Ο λόγος είναι ότι αυτό το πράγμα έφτασε στο Νο 1 ενός Billboard chart. Και, για να μην κοροϊδευόμαστε, μιλάμε για το Country Digital Song Sales chart. Ένα chart που παραδοσιακά αποτελεί χώρο για πραγματικούς καλλιτέχνες που βάζουν ψυχή, ιδρώτα και ιστορία μέσα στα τραγούδια τους. Αυτό το Νο 1 θα έπρεπε να ανήκει σε κάποιον που ζει αυτό που γράφει, όχι σε έναν server farm στο Τέξας και δύο τύπους που έβαλαν prompts σε μια κονσόλα.
Κι όμως, το Billboard μένει επιδεικτικά σιωπηλό για το θέμα της ΑΙ. Όχι απλώς σιωπηλό, πανηγυρίζει. Θριαμβολογεί για το πώς «η ΑΙ δημιουργεί νέα κύματα στη μουσική βιομηχανία». Λες και το να αντικαθιστάς ανθρώπους με μοντέλα που ρουφάνε data χωρίς άδεια είναι κάποιο είδος προόδου που πρέπει να μπει σε κορνίζα.
Τι θεωρώ πιο εξοργιστικό; Το Billboard θα μπορούσε κυριολεκτικά αύριο το πρωί να πει: «Ξέρετε κάτι; Δεν βάζουμε ΑΙ μουσική στα charts. Τέρμα. Μόνο ανθρώπινη δημιουργία». Θα μπορούσε να τραβήξει μια καθαρή γραμμή. Να βάλει όριο. Να προστατέψει τη δουλειά και την ταυτότητα χιλιάδων δημιουργών. Αντί, γι' αυτό, όμως, κάνει το ακριβώς αντίθετο: επιβραβεύει κάτι που δεν είναι τραγούδι, αλλά προϊόν. Δεν είναι τέχνη, αλλά κατασκεύασμα. Δεν είναι έμπνευση, αλλά στατιστική αναπαραγωγή.
Κι όσο το Billboard συνεχίζει να το «γιορτάζει», το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: η ανθρώπινη φωνή, η αληθινή καλλιτεχνική προσπάθεια, το ρίσκο, η ατέλεια, όλα αυτά που έφτιαξαν τη μουσική όπως τη γνωρίζουμε, έχουν λιγότερη αξία από ένα AI preset που βγήκε πρώτο στο iTunes για 48 ώρες.
Κι αν αυτό δεν είναι δείγμα πολιτισμικής απελπισίας, τότε τι είναι;
Η ΑΙ στο ελληνικό τραγούδι
Ας το πιάσουμε από εκεί που πραγματικά πονάει: το ελληνικό τραγούδι, αυτή η ζεστή, ανθρώπινη, ναι, αυτή η συχνά υπερβολική αλλά βαθιά ειλικρινής παράδοση, ετοιμάζεται να συναντήσει το… πιο αμήχανο της είδωλο. Τον πρώτο AI λαϊκό τραγουδιστή της χώρας. Το όνομα του; Γιάννης Μαδερφάκης – Giannis Maderfakis.
Το single; «Θα Με Θέλεις Πίσω».
Το σχόλιο; Καλή μας τύχη.
Γιατί, όντως ρε παιδιά, να σχίσω όλα τα πτυχία μου, μπορεί να μου πει κάποιος τι σημαίνει "AI λαϊκός τραγουδιστής" στην Ελλάδα; Στην ελληνική μουσική πραγματικότητα το λαϊκό τραγούδι δεν είναι είδος, είναι βίωμα... Είναι το τσιγάρο στις 4 το πρωί, το κακό ποτό που σου καίει τον λαιμό και σου γ#μάει το κεφάλι, και είναι η φωνή που τρέμει πάνω από έναν στίχο που υποτίθεται πως "τον έγραψαν για σένα". Κι έρχεται τώρα η τεχνητή νοημοσύνη σαν Barbie τουρίστρια και ζητάει από το ελληνικό τραγούδι «a real bouzoukia experience». Οπότε, όταν ακούμε ότι έρχεται ο πρώτος AI λαϊκός τραγουδιστής, αυτό που καταλαβαίνουμε δεν είναι ότι μπαίνουμε στο μέλλον αλλά ότι κάποιος αποφάσισε να αναμείξει μπαγλαμά με αλγόριθμο και να δει τι θα γίνει. Και, όσο να ’ναι, κάτι γίνεται. Γιατί το τραγούδι κάνει πρεμιέρα σε δύο μέρες, στις 21 Νοεμβρίου, ολόκληρο δεν έχει ακουστεί, μόνο δείγματά του σε ένα δείγμα μισού λεπτού, αλλά από αυτά τα δείγματα μπορείς να καταλάβεις ότι πρόκειται για ένα τυπικό ελληνικό ραδιοφωνικό χιτ σαν κι αυτά που έχουν κατακλύσει τους ελληνικούς σταθμούς τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Ένα τραγούδι που μοιάζει με όλα, αλλά δεν θυμίζει τίποτα. Ναι, γιατί η ΑΙ συνήθως δημιουργεί μιμήσεις. Πιάνει λίγο Βοσκόπουλο, λίγο Πάριο, μια δόση από "μαχαίρι στην καρδιά", μια σταγόνα από ρεφρέν Παντελίδη, και τα κάνει όλα έναν πολτό. Στίχοι / σούπα γενικοτήτων. «Θα έρθουν στιγμές που θα με θυμάσαι...», «Μέσα στη σιωπή θα με αναζητάς...», «Θα με θέλεις πίσω μα δεν θα τολμάς...». Κάθε στίχος ΑΙ είναι λες και γράφτηκε από κάποιον που διάβασε ένα εκατομμύριο λαϊκά αλλά δεν ερωτεύτηκε ποτέ κανέναν. Θα μπορούσε να είναι και κάτι σαν: «Θα με θέλεις πίσω, μα εγώ θα βγω μπροστά, είμαι λάθος, είσαι πάθος, κι η αγάπη μας φωτιά». (Χωρίς ντροπή, χωρίς ψυχή, χωρίς ιστορία).
Μόνο που αγαπητοί μου, το πραγματικό ζήτημα δεν είναι ο Μαδερφάκης. Είναι "εμείς". Τι σημαίνει άραγε ότι φτάσαμε στο σημείο να θέλουμε έναν AI τραγουδιστή;
Τι σημαίνει ότι μια εταιρεία πιστεύει ότι υπάρχει κοινό έτοιμο να ταυτιστεί με κάτι που δεν έχει περάσει ποτέ από χωρισμό, ούτε ξέρει πώς μυρίζει μια νύχτα στα μπουζούκια; Αν ο λαϊκός τραγουδιστής είναι μια φιγούρα σχεδόν μυθική, το παιδί του δρόμου, του σκυλάδικου, του έρωτα και της απώλειας, του πιώματος και του χαμού, τότε ένας AI "λαϊκός" τραγουδιστής είναι σαν κακό καστ σε remake ενός (όντως) χάλια b-movie: δηλαδή, μια ψηφιακή σκιά που φοράει ανθρώπινο πρόσωπο (φτιαγμένο στο Midjourney) αλλά δεν έχει μάτια για να δει τα χάλια του ή αυτιά για να ακούσει τι τραγουδάει.
Μπορεί, θα μου πείτε, προς το παρόν, το «Θα Με Θέλεις Πίσω» να είναι απλώς ειρωνικό. Είναι; Όντως; Δεν ξέρω... Όχι επειδή η ΑΙ δεν μπορεί να γράψει ένα τραγούδι, αλλά επειδή εμείς δεν έχουμε αποφασίσει ακόμη αν θέλουμε να τραγουδάμε ανθρώπινες ιστορίες… ή απλώς να τις προσομοιώνουμε. Η Ελλάδα, που λατρεύει να υπερβάλλει, μπορεί να γίνει η πρώτη χώρα όπου ο κόσμος θα καυγαδίζει για το αν ένας αλγόριθμος αξίζει να κάνει πρόγραμμα στα μπουζούκια. Γιατί, μην μου πείτε ότι δεν το βλέπετε να έρχεται: "Στο VOG, live ο Μαδερφάκης, με hologram dancers και AI μπουζούκι".
Kαι τώρα έρχεται η μεγάλη ερώτηση: Θα δεχτεί η ελληνική κοινωνία έναν τραγουδιστή που δεν έχει ζήσει ούτε μία από τις λέξεις που προφέρει;
Κάποιοι θα ενθουσιαστούν. Κάποιοι θα τρομοκρατηθούν. Κάποιοι θα το δουν ως ανέκδοτο. Αλλά να είμαστε ειλικρινείς: το ζήτημα δεν είναι η ΑΙ. Το ζήτημα είναι ότι έχουμε κουραστεί από την αλήθεια, και τώρα δοκιμάζουμε τα υποκατάστατά της.
Κάπως έτσι είναι και με τον λαϊκό ΑΙ-τραγουδιστή made in Greece: δεν είναι ότι "καινοτομούμε", είναι ότι απλώς στήνουμε μια ακόμη παρωδία σε μια μουσική σκηνή που εδώ και χρόνια ψάχνει τον πάτο και κάθε φορά ανακαλύπτει ότι έχει κι άλλο βάθος. Ας το πούμε ξεκάθαρα, με όσο σαρκασμό αντέχει ο οργανισμός μας: Στην Ελλάδα, όπου μια γενιά μεγάλωσε με σκυλοπόπ άνευ ντροπής, με κλισέ ρεφρέν που ακούγονται σαν να γράφτηκαν από Excel, με autotune που έχει γίνει εθνικό μουσικό όργανο, το να εμφανιστεί ένας ΑΙ λαϊκός τραγουδιστής δεν είναι σοκ. Είναι απλώς η φυσική εξέλιξη της παρακμής. Δεν νομίζετε; Τι όχι; Ας είμαστε ειλικρινείς, δεν ξέρουμε αν ο "Γιάννης Μαδερφάκης" που περιμένει να κάνει πρεμιέρα σε δύο μέρες στο YouTube είναι μόνος του ή τον περιμένει μια στρατιά από bots, όπως και τους Breaking Rust που έφτασαν στην κορυφή του Billboard. Ξεχνάτε, μάλλον, τον παροξυσμό του Spotify Wrapped πριν τα Χριστούγεννα, που εδώ και χρόνια, οι μισοί "νέοι καλλιτέχνες" ποστάρουν views που δείχνουν random spikes στις 3 το πρωί από Λάος, Νιγηρία και ένα χωριό στη Βολιβία όπου κανείς δεν έχει Wi-Fi. Κι έρχεται τώρα ο ΑΙ τύπος, χωρίς βιογραφικό, χωρίς ιστορία, χωρίς γρέζι στις φωνητικές χορδές και εμφανίζεται σαν "ντεμπούτο". Ε, ναι. Σίγουρα παρθενική εμφάνιση. Γιατί αυτό μάς αξίζει...
Μόνο ρε γ#μώτο, όπως οι Breaking Rust δεν έχουν καμία σχέση με καμία outlaw κουλτούρα, έτσι κι ο Maderfakis δεν έχει περάσει ούτε έξω από ένα καφενείο Κυριακή πρωί. Τι ξέρει η ΑΙ από χωρισμό; Από μεθύσι; Από ξενύχτι που σε βρίσκει να λιποθυμάς στα σκαλοπάτια και μετά να μην θυμάσαι ποιος είσαι; Γιατί απ' όσο καταλαβαίνω, και ξέρω, τον μόνο "πόνο" που μπορεί να νιώσει ο αλγόριθμός είναι όταν πέσει ο server.
Όταν η Ελληνική σκηνή χρειάζεται επειγόντως software update
Ας το πούμε λοιπόν χωρίς αναισθητικό, σταράτα και στεγνά, όπως ταιριάζει σε έναν επίλογο που δεν θέλει να είναι ευγενικός: αυτή η πολιτισμική παραίτηση δεν είναι ένα μικρό φάλτσο στην παρτιτούραμ, είναι ολόκληρη η παρτιτούρα που έχει μουλιάσει από αδιαφορία, ευκολία και μια βαθιά ανάγκη να βολευόμαστε με ό,τι πιο πρόχειρο κυκλοφορεί, είτε αυτό λέγεται "νέος καλλιτέχνης", είτε λέγεται "έξυπνος αλγόριθμος". Γιατί, ας μη γελιόμαστε... Πριν εμφανιστεί ο Maderfakis, η ελληνική σκηνή είχε ήδη πιάσει πάτο και έσκαβε μεθοδικά προς τα κάτω. Οπότε η ΑΙ δεν ήρθε να καταστρέψει τίποτα, ήρθε απλώς να βάλει την υπογραφή της πάνω σε μια παρακμή που είχε ξεκινήσει χρόνια πριν, όταν αποφασίσαμε ότι η μουσική είναι φετίχ για TikTok trends, περαστικές καριέρες του ενός single, λογαριασμούς που μετράνε views αλλά ποτέ καμία γ#μημένη ουσία.
Έτσι, το «Θα Με Θέλεις Πίσω» είναι ένα υπέροχα ειρωνικό καθρεφτάκι που μας δείχνει πόσο έχουμε ξεχάσει τι σημαίνει αλήθεια στη μουσική. Δεν φταίει ο αλγόριθμος που κάνει τον τραγουδιστή. Φταίμε εμείς που δεν κάνουμε πια τον κόπο να ξεχωρίσουμε την ψυχή από την προσομοίωση. Φταίμε εμείς (και το κοινό και οι καλλιτέχνες και τα labels και οι χορηγοί) που αγκαλιάζουμε το "ό,τι να ’ναι" επειδή δεν έχουμε κουράγιο για το "ό,τι αξίζει".
Και, ναι, το πραγματικό συμπέρασμα δεν χωράει ωραιοποιήσεις: η ελληνική μουσική σκηνή δεν κινδυνεύει από την ΑΙ.
Κινδυνεύει από τον ίδιο της τον εαυτό, από την αδράνεια, το βόλεμα και την βολεμένη μας ανάγκη να λέμε «εντάξει μωρέ, καλό είναι».
Ίσως λοιπόν ο Maderfakis να είναι το πρώτο ΑΙ που δεν πρέπει να φοβόμαστε.Ίσως είναι το ΑΙ που μας αξίζει. Αλλά, όντως, ίσως είναι και καιρός να αναρωτηθούμε γιατί.
