«Το να κάνεις κάποιον να νιώσει συμπάθεια με τον σφυγμό της καρδιάς του ανθρώπου, με την εξέγερσή του εναντίον της χρόνιας αδικίας, με τις προσπάθειές του να βρει νέες μορφές ζωής, αυτό πρέπει να είναι το κυριότερο καθήκον μιας επαναστατικής προσπάθειας. Είναι η ελπίδα, όχι η απελπισία, η οποία διεξάγει επιτυχείς επαναστάσεις» - Πιοτρ Κροπότκιν
Όταν σχηματίστηκαν οι Ex το 1979, το συγκρότημα ήταν περισσότερο ένα όνομα γραμμένο με σπρέι στους τοίχους του Άμστερνταμ και του Βόρμερ, παρά μια πραγματική μουσική προσπάθεια. Ήταν η εποχή του punk και η παντελής έλλειψη μουσικής εμπειρίας δεν φαινόταν να είναι ένα μεγάλο εμπόδιο για να ξεπεραστεί. Οι Ex σημείωσαν ραγδαία μουσική πρόοδο∙ μέχρι την πρώτη τους ηχογράφηση το 1980, δηλ. τα τέσσερα τραγούδια του DIY single "All Corpses Smell the Same", είχαν εξελιχθεί σε μια δυναμική, ρυθμική μονάδα. Ήταν η αρχή μιας παραγωγικής πορείας που συνεχίζεται εδώ και 46 χρόνια, τοποθετώντας τους πλάι στους Fall σε αναλογία διάρκειας/προσφοράς όσον αφορά τις μπάντες του punk.
Τα πρώιμα κομμάτια των Ex αναφέρονταν με οργή σε αστυνομικές επιδρομές σε καταλήψεις, στο Απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής, τον Ισπανικό Εμφύλιο, τις συγκρούσεις κομμουνιστών-ανταρτών και ακροδεξιών- παρακρατικών υποστηριζόμενων από την CIA στο Ελ Σαλβαδόρ, και την απειλή της πυρηνικής ενέργειας. Μπασίστες, ντράμερ και άλλοι ποικίλοι οργανοπαίκτες έρχονται και παρέρχονται γύρω τους, και το συγκρότημα εξελίσσεται έντονα σε όλο τον χρονολογικά ταξινομημένο δίσκο, μεταφέροντας το agit-funk των Gang of Four σε πιο τραχιά, πιο άσχημα άκρα και αναμειγνύοντας απευθείας με τις ευρωπαϊκές ριζοσπαστικές ομάδες των οποίων τους σκοπούς ασπάζονταν.
Το 1981, αυτοί και άλλοι κατέλαβαν ένα σπίτι που ονομαζόταν Villa Zuid στη μικρή ολλανδική πόλη Wormer για να αποτρέψουν την κατεδάφισή του, ηχογραφώντας το καυστικό "Constitutional State" για μια συλλογή που είχε σκοπό να χρηματοδοτήσει τη συντήρηση του κτιρίου. Χρόνια αργότερα, το "Rara Rap" έγινε κάτι σαν αριστερή ολλανδική επιτυχία για τους Ex - το συγκρότημα έγραψε το τραγούδι για να διαμαρτυρηθεί για την αποτυχία της ολλανδικής κυβέρνησης να εμποδίσει τις ολλανδικές επιχειρήσεις να συνεργαστούν με την κυβέρνηση του Απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής. Εν τω μεταξύ, οι Ex συγκέντρωσαν χρήματα για τους απεργούς Βρετανούς ανθρακωρύχους και κυκλοφόρησαν ένα single 7 ιντσών με το κουρδικό φολκ συγκρότημα Awara, προαναγγέλλοντας τις συνεργασίες τους με μουσικούς από την Ερυθραία και το Κονγκό περισσότερο από μια δεκαετία αργότερα.
Όσο σημαντική κι αν είναι η πολιτική στην ιστορία των Ex, υπάρχει και μια εντυπωσιακή μουσική εξέλιξη στην ιστορίας τους. Καθ' όλη τη διάρκεια της ύπαρξής τους, οι Ex ήταν πάντα σταθερά αντιεμπορικοί, αρνούμενοι συμφωνίες με μεγάλες δισκογραφικές εταιρείες και παραμένοντας κοντά στην ριζοσπαστική πολιτική που τους τροφοδότησε από την αρχή. Κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας τους, οι Ex κυκλοφόρησαν μια σταθερή ροή άλμπουμ και κομματιών σε βινύλιο. Εξέδωσαν επίσης πολυάριθμα flexi-discs, compilation tracks, splits και τα 7ιντσα EP σε ανεξάρτητες πάντα εταιρείες.
Το 2024, η αναρχική κολεκτίβα συμπλήρωσε σαρανταπέντε χρόνια ύπαρξης. Ενώ ο κόσμος γύρω τους έχει αλλάξει δραματικά, οι Ex ωστόσο, αν και ανανεώνουν συνεχώς το ρεπερτόριο και τη ρητορική τους, με μια εγρήγορση του επείγοντος παρόντος, παραμένουν σταθερά ανυπωχώρητοι στην κοινωνική κριτική τους, στην αλληλέγγυα στάση τους και πιστοί στις DIY αρχές τους όσο και σε με μια γενικότεροι κοινοτική αντίληψη για τον τρόπο ζωής.
The Ex: το όνομα είναι δηλωτικό: ένα παρελθόν από το οποίο έχουν ξεφύγει και τώρα τους περιμένει ένα νέο μέλλον, σε νέο περιβάλλον, με νέους ανθρώπους. Το γκρουπ που φέρει το όνομα The Ex το 2019 είναι από πολλές απόψεις εντελώς διαφορετικό από τους The Ex του 1979. Καταρχάς, από τα τέσσερα τωρινά μέλη, μόνο ο κιθαρίστας Terrie Ex (ψευδώνυμο του Terrie Hessels) ήταν παρών στην πρώτη τους εμφάνιση σε ένα punk φεστιβάλ στο Κάστρικουμ, όταν είχαν μόνο ένα όνομα και καθόλου όργανα, πόσο μάλλον κάποια ιδέα για το πώς να τα παίξουν. Περισσότεροι από είκοσι μουσικοί έχουν περάσει από το σχήμα στην πορεία του χρόνου. Εκτός από τον Hessels, τη σημερινή σύνθεσή των Ex απαρτίζουν η Katherina Bornefeld (τύμπανα, φωνητικά), ο κιθαρίστας Andy Moor και ο Arnold de Boer (φωνή, κιθάρα, samples).
Σαρανταπέντε χρόνια μετά την πρώτη τους εμφάνιση, η βιωμένη εμπειρία των Ex σίγουρα απέχει παρασάγγας από εκείνη την μπάντα. Ωστόσο, στα δύο τελευταία τους άλμπουμ, τα 27 Passports (2018) και If Your Mirror Breaks (2025), οι Ex εξακολουθούν να παίζουν σαν να δημιουργούν τον φρέσκο, γωνιώδη ήχο τους in situ, τελείως αυθόρμητα και επί τόπου στο στούντιο: τα ντραμς παίζουν κατά διαστήματα, όταν όμως το κάνουν αστράφτουν και βροντάνε, οι κιθάρες είναι ατονικές και άγριες, και οι μελωδίες του κιθαρίστα και τραγουδιστή Arnold de Boer έχουν την ίδια απλή αποτελεσματικότητα με εκείνες των Αιθιόπων και Γκανέζων μουσικών με τους οποίους περιοδεύουν και παίζουν τακτικά.
Ο De Boer εντάχθηκε στο συγκρότημα μόλις το 2009, αντικαθιστώντας τον GW Sok (ψευδώνυμο του Jos Kleij), ο οποίος ήταν το πρόσωπο του συγκροτήματος για τριάντα χρόνια, με τα καυστικά του τραγούδια, τους έντονα εμπνευσμένους στίχους και τα ντανταϊστικά παιχνίδια με τις λέξεις. Ενώ τα περισσότερα συγκροτήματα υφίστανται μια τόσο δραματική μεταμόρφωση το πολύ μία φορά στην ύπαρξή τους, για τους Ex ήταν σαν μια οργανική εξέλιξη. Τα μέλη του συγκροτήματος έρχονται και παρέρχονται εδώ και σαράντα χρόνια, εν μέρει επειδή το πρόγραμμα περιοδειών τους παραμένει έντονο και εξαρτάται περισσότερο από τον ενθουσιασμό παρά από την οικονομική σταθερότητα, εν μέρει για να παραμείνουν φρέσκοι καλλιτεχνικά. Υπάρχει λόγος για τον οποίο το πιο γνωστό και best-seller άλμπουμ των Ex είναι το Scrabbling At The Lock, που κυκλοφόρησε το 1991, μια συνεργασία με τον Αμερικανό avant-garde τσελίστα Tom Cora, στο οποίο νύξεις ανατολικοευρωπαϊκών folk μελωδιών συγκρούονται με το έντονο post-punk. Εξίσου δημοφιλή είναι τα δύο άλμπουμ που ηχογράφησε το συγκρότημα με τον γίγαντα-Αιθίοπα σαξοφωνίστα Getatchew Mekuria, τον Moa Anbessa και τον Y'Anbessaw Tezeta, αντιστικτικά post-punk riffs και ethio-jazz σαξόφωνα που σκούζουν άλλοτε υπέροχα και άλλοτε ανελέητα.
Οι συνεργασίες διαμορφώνουν θέματα που διαπερνούν το έργο των Ex. Αρχικά ήταν σε μεγάλο βαθμό φίλοι και σύντροφοι από τις καταλήψεις και την punk σκηνή του Άμστερνταμ. Αργότερα, το συγκρότημα ανακάλυψε συγγενείς ψυχές στον αυτοσχεδιασμό της free και world jazz. Το φιλόδοξο διπλό άλμπουμ Joggers & Smoggers (1989) περιλαμβάνει τους τρομπονίστες Ab Baars και Wolter Wierbos, μαζί με τους κιθαρίστες των Sonic Youth, Thurston Moore και Lee Ranaldo. Το καλοκαίρι του 1999, πραγματοποιήθηκε στο Άμστερνταμ η 10η επετειακή συναυλία του τότε line-up των Ex. Συμμετείχαν μεταξύ άλλων οι Shellac, καθώς ο Steve Albini ήταν πιστός θαυμαστής της ηχητικής αντίληψης Ex επί πολλά χρόνια. Όταν στους The Ex προσφέρθηκε να ηχογραφήσουν με την δισκογραφική εταιρεία Touch & Go του Σικάγο, η επιλογή τους για παραγωγό δεν θα μπορούσε να ήταν καλύτερη. Το άλμπουμ Starters Alternators (1998) ηχογραφήθηκε στα στούντιο Electrical Audio του Albini στο Σικάγο, και ήταν ένα μάθημα για τους Ολλανδούς για την εξαιρετική χρήση των…μικροφώνων.
Το πειραματικό άλμπουμ Instant (1995) αποτελείτο ολοκλήρου από σύντομους ελεύθερους αυτοσχεδιασμούς με τους Baars, Wierbos, τον ντράμερ-αυτοσχεδιαστή Han Bennink και τον περκασιονίστα Michael Vatcher. Λίγο αργότερα συνεργάστηκαν με τους post-rockers του Σικάγο, Tortoise. Για τους κιθαρίστες Terrie και Andy Moor, το ενδιαφέρον για τον αυτοσχεδιασμό της jazz πάει ακόμα παραπέρα. Έχουν παίξει ολοένα και πιο ελεύθερα και συμμετέχουν τακτικά στο κύκλωμα της free jazz, μεταξύ άλλων με το παράλληλο project τους Lean Left, στο οποίο συμμετέχουν ο ντράμερ της free jazz, Paal Nilssen-Love, και ο σαξοφωνίστας Ken Vandermark.
Ο έτερος κιθαρίστας της μπάντας, ο Άγγλος Andy Moor (πρώην μέλος των Dog Faced Hermans) περιγράφει το πώς δημιουργούν αυτόν τον ξεχωριστό ήχο και ηχογραφούν τη μουσική τους;
«Το θέμα της ενέργειας στο πώς φτιάχνουμε τα τραγούδια, τι συμβαίνει ζωντανά και τι συμβαίνει στην αίθουσα πρόβας είναι στην πραγματικότητα δύο αρκετά διαφορετικά πράγματα. Δηλαδή, δεν πηδάμε πολύ πάνω κάτω στην αίθουσα πρόβας. Μιλάμε αρκετά, παίζουμε πράγματα από πάνω, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο ή μια δομή που αργότερα θα μας επιτρέψει να πηδάμε πάνω κάτω. Δεν προσπαθούμε να το κάνουμε πολύ περιοριστικό, ώστε όταν παίζουμε να μην μπορείς να αναπνεύσεις. Αφήνουμε την πιθανότητα ότι μόλις αρχίσουμε να παίζουμε θα χαλαρώσει και ο κόσμος θα μπορεί να αναπνεύσει και να παίξει. Οι πρώτες συναυλίες είναι λίγο περίεργες ή δύσκαμπτες και σιγά σιγά βρίσκεις τον σωστό τρόπο να το παίξεις. Πολύ γρήγορα μετά από μια συναυλία ξέρεις, "Α, αυτό το κομμάτι λειτουργεί ή αυτό το κομμάτι δεν λειτουργεί." Δεν μπορείς να το καταλάβεις πραγματικά στην αίθουσα πρόβας, επειδή κάθεσαι και μπορείς να ακούσεις τα πάντα, οπότε όλα ακούγονται καλά. Όταν φτάνεις σε μια συναυλία, σχεδόν ποτέ δεν ακούς... δεν μπορούμε να ακούσουμε ο ένας τον άλλον, υπάρχουν ήχοι από το κοινό, δεν μπορώ να ακούσω την Terrie, ή... είναι μια εντελώς διαφορετική κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι. Προσαρμόζεις τη μουσική που έχει δημιουργηθεί στην αίθουσα πρόβας στις συνθήκες της συναυλίας, οι οποίες είναι εντελώς διαφορετικές. Ο ήχος είναι διαφορετικός. Έτσι η μουσική αλλάζει. Είναι ωραίο που αντιδρούμε πραγματικά στον ήχο».
Αν υπάρχει κάτι που ενώνει τον κόσμο του punk και jazz αυτοσχεδιασμού της δεκαετίας του 1980, αυτό είναι η DIY ηθική που διαπερνά όλα όσα κάνουν οι Ex. Οι Hessels, Kleij και η ντράμερ Kat Ex (Katrin Bornefeld) γνωρίστηκαν στη σκηνή των καταλήψεων του Άμστερνταμ στις αρχές της δεκαετίας του '80 και ο Hessels εξακολουθεί να ζει σε μια εγκαταλελειμμένη βίλα στο Wormerveer. Παράγουν δίσκους, σχεδιάζουν και οργανώνουν παραστάσεις. Τα κάνουν όλα μόνοι τους από την αρχή. Ή σχεδόν μόνοι τους: όσοι θέλουν να εργαστούν έξω από το κατεστημένο χρειάζονται φίλους και συντρόφους, πιθανά καταφύγια σε κάθε γωνιά.
Στην Ελλάδα έχουν αρκετους και πιστούς. Μια σχέση που χτίστηκε σε βάθος χρόνου. Μέσα από συνεντεύξεις στο ανεξάρτητο κύκλωμα των fanzines (Merlin’s Music Box, κ.ά) και φυσικά μέσα από τα προηγούμενα live τους: στο Ξυλουργείου του Μύλου της Θεσσαλονίκης το 2005 παρέα με τον Damo Suzuki των Can, στην Αθήνα στο Six Dogs το 2012 και στο Modu μαζί με τους Psychic TV το 2016.
Οι Ex έχουν αποφύγει προσεκτικά την αγιοποίησή τους - επειδή είναι διαμετρικά αντίθετη με τη δική τους καλλιτεχνική φιλοσοφία. Όλα αυτά τα χρόνια, έχουν αναπτύξει σχολαστικά τον ήχο τους μέσα από συνεχείς περιοδείες και ηχογραφήσεις και ταυτόχρονα έχουν διατηρήσει την ακλόνητη πολιτική και κριτική τους στάση, με μια πρωτόγνωρη -για οποιοδήποτε άλλο γκρουπ- «αισιοδοξία της βούλησης και της πράξης», που θα έλεγε ο Αντόνιο Γκράμσι.
Μπορείτε να βρείτε το αναλυτικό χρονολόγιο της ιστορίας και της δισκογραφίας των Ex στον ιστότοπο της μπάντας: https://theex.nl/history.html
