Σαν σήμερα το 1849 πέθανε, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε (γεν. 1809), ο Αμερικανός λογοτέχνης που, μαζί με τον ομοεθνή του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ (1890-1937) επηρέασαν καθοριστικά όχι μόνο τον χώρο της λογοτεχνίας αλλά και της μουσικής, και ειδικότερα της σκληρής, σκοτεινής, αυτής που αποκαλείται «ατμοσφαιρική» μουσική. Είναι, κοντολογίς, ένας από τους μέντορες του metal.
Πολύ πριν οι κιθάρες αποκτήσουν παραμόρφωση και τα φωνητικά εξαλλαχθούν σε κραυγές απελπισίας, ο Πόε είχε ήδη διαγράψει τη δική του τροχιά στη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ψυχής. Η εμμονή του με τον θάνατο, τον παραλογισμό, την ενοχή, την αποσύνθεση και το υπερφυσικό αποτέλεσε υπόστρωμα για μια ολόκληρη σχολή αντίληψης των πραγμάτων που το metal υιοθέτησε και εξέλιξε.
Η σχέση αυτή δεν είναι απλώς θεματική ή στιχουργική. Είναι υπαρξιακή. Ο Πόε έγραψε για την κατάρρευση της λογικής κάτω από το βάρος του φόβου. Το metal, αιώνες μετά, έβαλε αυτόν τον φόβο να δονήσει τον αέρα εξερχόμενος μέσα από τοίχους ενισχυτών. Ενδεικτικά θα αναφερθούν μερικές περιπτώσεις συγκροτημάτων, που έδειξαν με τον τρόπο τους πόσο ισχυρή είναι η επιρροή του Πόε στη δουλειά τους.
Iron Maiden – Murder in the Rue Morgue: Ο Πόε στην υπηρεσία του NWOBHM
Η πιο συχνή πρώτη επαφή πολλών metalheads με τον Πόε ήρθε μέσα από το "Murder in the Rue Morgue" των Iron Maiden. Κυκλοφόρησε το 1981 στο Killers, και ανήκει στην εποχή που η μπάντα ακόμα όριζε τα όρια του Νέου Κύματος του Βρετανικού Heavy Metal. Το τραγούδι δεν είναι απλώς εμπνευσμένο από το διήγημα του 1841 αλλά το αναδημιουργεί με την ενέργεια ενός μεταλλικού θρίλερ.
Ενώ ο Πόε παρουσίασε τον Αύγουστο Ντυπέν ως τον πρώτο «λογικό και συστηματικό ντετέκτιβ» της λογοτεχνίας, οι Iron Maiden επιλέγουν να σταθούν από την πλευρά του κατηγορούμενου. Το τραγούδι ανοίγει με ένταση και ταχύτητα, δίνοντας φωνή στον φυγά που προσπαθεί να αποδείξει την αθωότητά του. Έτσι, ο Harris και η παρέα του δεν τιμούν απλώς τον Πόε. Eπαναπροσδιορίζουν το έργο του μέσα από το βλέμμα της παράνοιας και της παρεξήγησης, δηλαδή ακριβώς εκεί όπου διέπρεπε ο συγγραφέας. Εδώ, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Πόε είναι, μεταξύ άλλων, ο «πατέρας» του αστυνομικού μυθιστορήματος και το "Murder in the Rue Morgue" θεωρείται το πρώτο ολοκληρωμένο έργο αυτού του είδους.
"The Raven" και το σύμπαν του gothic και symphonic metal
Δεν υπάρχει ποίημα πιο χαρακτηριστικό της επιρροής του Πόε στο metal από το The Raven (Το Κοράκι). Η εικόνα του μαύρου κορακιού που επαναλαμβάνει τη λέξη Nevermore (η καλύτερη νεοελληνική απόδοση για το θρυλικό ποίημα του Πόε είναι «ποτέ πια τώρα») έχει γίνει σχεδόν σύμβολο της goth κουλτούρας και, κατ’ επέκταση, της σκοτεινής πτέρυγας του metal.
Οι Grave Digger στο The Grave Digger (2001) αφιερώνουν ολόκληρο το άλμπουμ στα έργα του Πόε, με τραγούδια όπως "Raven", "Haunted Palace" και "Silence". Ο ήχος τους συνδυάζει power metal με στοιχειωμένη ατμόσφαιρα, μετατρέποντας τον λυρικό πεσσιμισμό του Πόε σε heavy metal μυθολογία. Παράλληλα, οι αμερικανοί Nevermore πήραν το όνομά τους απευθείας από το ποίημα, χτίζοντας πάνω στην υπαρξιακή αγωνία και την εσωτερική σύγκρουση που τόσο συχνά εμφανίζεται στο έργο του συγγραφέα.
Στον χώρο του gothic metal, οι The Vision Bleak έχουν εμπνευστεί το τραγούδι "The Outsider" από την εργογραφία Λάβκραφτ και Πόε, ενώ το "Ravenheart" των Γερμανών συμφωνικών μεταλλάδων Xandria αντλεί σκοτεινά συνθετικά ύδατα από τις αστείρευτες πηγές του μεγαλείου του μεγάλου Αμερικανού λογοτέχνη. Ακόμα και μπάντες όπως οι Tristania και οι Theatre of Tragedy οφείλουν μεγάλο μέρος της θεματολογικής τους ταυτότητας στο μείγμα τρόμου και λυρισμού που εκείνος καθιέρωσε.
Το χέρι του Πόε στο doom και στο dark ambient
Η έννοια της σωματικής, πνευματικής και ηθικής αποσύνθεσης είναι πυρήνας του doom metal, κι εκεί ο Πόε βασιλεύει. Οι Cathedral στο Hopkins (The Witchfinder General) δεν αναφέρονται ευθέως σε αυτόν, αλλά το σκοτεινό, βικτωριανό σύμπαν τους χρωστά πολλά στη φαντασία του. Οι My Dying Bride, με κομμάτια όπως "For My Fallen Angel", αντικατοπτρίζουν τη μελαγχολία του Πόε και τη ρομαντική εμμονή με τον θάνατο ως μια ανεπίστροφη εξέλιξη αισθητικού μεγαλείου.
Ακόμη πιο άμεση είναι η επιρροή του στο dark ambient και το avant-garde metal. Αν ταξιδέψουμε στο σχετικά μακρινό 1998 θα ακούσουμε τους Νορβηγούς Ulver στο Themes from William Blake’s The Marriage of Heaven and Hell να ακολουθούν την ίδια λογοτεχνική προσέγγιση, δείχνοντας πως ο Πόε άνοιξε τον δρόμο για την ένωση φιλοσοφίας, λογοτεχνίας και ήχου.
The Fall of the House of Usher: Από συμφωνία τρόμου σε metal όπερα
Το The Fall of the House of Usher (Η Πτώση του Οίκου των Άσερ) είναι ίσως το πιο πολυτραγουδισμένο έργο του Πόε μετά το The Raven. Οι Virgin Steele το 2000 κυκλοφόρησαν το The House of Atreus, ένα μεταλλικό έπος που, αν και βασίζεται απόλυτα στην ελληνική τραγωδία, υιοθετεί το ψυχολογικό μοτίβο του Πόε: την ιδέα ότι η κατάρα είναι εγγενής νόσος που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά και η φρίκη πηγάζει από το μυαλό.
Στην ίδια λογική κινήθηκαν και οι Opera IX, συνδυάζοντας black και symphonic στοιχεία για να αναπλάσουν τη θεματική της φθοράς του οίκου.
Το στοιχειό του Πόε στο black metal
Αν ο Πόε ζούσε στον 20ό αιώνα, σίγουρα θα είχε αποκτήσει σχέση με το black metal. Δεν ζει, όμως, και ανέπτυξε το black metal σχέση μαζί του. Το πεισιθανάτιο στιλ του, η εσωτερική μάχη με την πίστη, η εμμονή με το αναπόφευκτο τέλος και το μυστήριο συντονίζονται με την ιδεολογία του είδους.
Οι Νορβηγοί Carpathian Forest σχεδόν σε όλα τα LP τους φέρουν τη σφραγίδα της ποεϊκής παρακμής, ενώ οι Emperor στο Into the Infinity of Thoughts μεταφέρουν τον αναλυτικό, εσωτερικό διάλογο που τόσο χαρακτήριζε τον Πόε. Οι (σχεδόν) black metal Cradle of Filth έχουν επανειλημμένα αναφερθεί στον Πόε ως πηγή έμπνευσης, με τον Dani Filth να τον θεωρεί τον πρώτο αληθινό goth storyteller. Και τα συμβόλαια που υπογράφουν οι session μουσική με τους Cradle of Filth είναι εμπνευσμένα από ιστορίες… φρίκης, τρόμου και απόγνωσης σαν αυτές που έγραφε ο Πόε.
Οφειλόμενη μνεία στους Alan Parsons Project και το Tales of Mystery and Imagination
Δεν γίνεται να συνταχθεί άρθρο για την επιρροή του Πόε στο metal και να μην γίνει μνεία στην εναρκτήρια πράξη του progressive metal. Ως τέτοια μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί το Tales of Mystery and Imagination των Βρετανών Alan Parsons Project (1976). Με αυτό το σπουδαίο LP τέθηκαν τα θεμέλια μιας σκοτεινής συμφωνίας μεταξύ λογοτεχνίας και μουσικής. Ολόκληρο το άλμπουμ είναι αφιερωμένο στον Πόε, με κομμάτια όπως "The Raven", "The Tell-Tale Heart", "The Cask of Amontillado", "(The System of) Dr. Tarr and Professor Fether" και "The Fall of the House of Usher".
Αν και από τεχνικής απόψεως πρόκειται για progressive rock, η επιρροή του άλμπουμ στις μεταγενέστερες progressive metal μπάντες είναι τεράστια. Οι Queensrÿche, οι Fates Warning και οι Opeth οφείλουν πολλά σε αυτόν τον τρόπο σύνδεσης λογοτεχνικής αφήγησης με μουσική δυναμική. Ο Πόε εδώ μετατρέπεται σε αρχιτέκτονα της conceptual σκέψης, όπου κάθε τραγούδι είναι κεφάλαιο ενός ψυχολογικού δράματος. Oι The Alan Parsons Project άνοιξαν τον δρόμο για μια ολόκληρη γενιά concept albums που ακολούθησαν με σημαντικότερο εκπρόσωπό τους στο metal τον sui generis αυτοδημιούργητο «βασιλιά» του εφιαλτικού metal, τον έναν και μοναδικό King Diamond. Α, και ποιος ήταν ο Alan Parsons, ο ιδρυτής της μπάντας; Τίποτε το ιδιαίτερο. Απλώς ο ηχολήπτης σε δίσκους όπως Abbey Road (1969) and Let It Be (1970) των Beatles και του Dark Side of the Moon (1973) των Pink Floyd.
Ο Πόε ως πρωτοπόρος του metal storytelling
Αυτό που καθιστά τον Πόε τόσο διαχρονικό στο metal δεν είναι μόνο η θεματολογία του, αλλά ο τρόπος που έγραφε. Το έργο του στηρίζεται στην ένταση, στην κορύφωση, στη δημιουργία ενός συναισθήματος που εκρήγνυται στο τέλος αλλά ταυτόχρονα ματαιώνεται κιόλας. Κάτι τέτοιο είναι χαρακτηριστικό και σε πολλά αξιομνημόνευτα metal κομμάτια, όλων των ειδών και «ποικιλιών». Ο ρυθμός στις ιστορίες του, η χρήση της επανάληψης, της ηχητικής ενορχήστρωσης των λέξεων, ακόμη και η μουσικότητα της ποίησής του, καθιστούν τον Πόε πρόδρομο μιας τέχνης που τότε δεν υπήρχε: της heavy μουσικής αφήγησης.
Κάθε φορά που μια μπάντα αφηγείται ιστορία μέσα από δίσκο, είτε είναι ο King Diamond με το "Abigail", είτε οι Opeth στο "Ghost Reveries", το φάντασμα του Πόε εμφανίζεται αχνά ανάμεσα στις νότες. Το metal, όπως και η γραφή του, δεν φοβάται να κοιτάξει κατάματα το σκοτάδι. Και το σκοτάδι, δυστυχώς, μας αντιγυρίζει το βλέμμα.
Επίλογος: Ο απέθαντος Πόε
Ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε δεν ανήκει σε μια εποχή, αλλά σε μια διάθεση. Εκείνη τη στιγμή που το φως χαμηλώνει και το μυαλό αρχίζει να ψιθυρίζει ιστορίες που θέλουμε και ταυτόχρονα δεν θέλουμε να ακούσουμε. Το metal, με όλη του τη βία και την ευαισθησία, είναι απόγονός του. Από το "Murder in the Rue Morgue" των Iron Maiden έως τις νεότερες dark δημιουργίες, κάθε νότα που ακουμπά την παρακμή, τον φόβο ή την ομορφιά του θανάτου κουβαλά κάτι από τη σκιά του.
Όπως θα έλεγε ο ίδιος ο Πόε, αν μπορούσε να σταθεί σε μια συναυλία metal μέσα στον καπνό και τη φλόγα: Αυτό δεν είναι μουσική, είναι το beating of my hideous heart*…
*Το καταπληκτικό φινάλε του διηγήματος του Πόε με τίτλο The Tell-Tale Heart
