Για πολλούς από εμάς η Ethio Jazz μπήκε στη ζωή μας με το Broken Flowers και τις ξεχωριστές συνθέσεις του Mulatu Astatke που μας σύστησε ο Jim Jarmusch, αλλά στην πραγματικότητα το είδος αυτό ξεκίνησε τη δεκαετία του 1950 στην Αντίς Αμπέμπα και τις βόρειες περιοχές της Αιθιοπίας. Πρόκειται για ένα μουσικό είδος που συγχωνεύει τις παραδοσιακές αιθιοπικές μελωδίες και περισσότερο τις πεντατονικές κλίμακες της Αμαρικής μουσικής με τη δυτική τζαζ και το 12φωνικό σύστημα και επηρεάζεται από τη soul, τη latin, το afrofunk. Χρησιμοποιούνται δυτικά όργανα, όπως σαξόφωνο, βιμπράφωνο, τύμπανο, κόνγκα, ηλεκτρικά πλήκτρα, αλλά και παραδοσιακά αιθιοπικά όργανα, όπως το krar (λύρα), το masenqo (μονόχορδο βιολί) και το washint (φλάουτο).
Σπέρματα αυτής της μίξης παραδοσιακής και δυτικής μουσικής μπορεί να συναντήσει κάποιος στις συνθέσεις του Αρμένιου Nerses Nalbandian, ο οποίος εργάστηκε στο Εθνικό θέατρο της Αιθιοπίας κατόπιν εντολής του αυτοκράτορα Haile Selassie. "Πατέρας" βέβαια της Ethio-Jazz θεωρείται ο Mulatu Astatke, ο οποίος σπούδασε μουσική στο Λονδίνο και στις ΗΠΑ και συνένωσε τις δυτικές επιρροές που είχε δεχθεί με την παραδοσιακή μουσική της Αιθιοπίας καθιερώνοντας το είδος στα τέλη της δεκαετίας του ’50.
Την μεγαλύτερη άνθιση γνωρίζει το είδος από το τέλος του 1950 ως το 1974, οπότε παρατηρείται μια έντονη άνθηση της νυκτερινής ζωής στην Αντίς Αμπέμπα με την μουσική να κυκλοφορεί ελεύθερα σε clubs και ξενοδοχεία και να ακούγεται διαρκώς σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές. Συγκεκριμένα στα μέσα τις δεκαετίας του ‘60 οι μουσικοί που τα πρωινά εργάζονταν σε μπάντες κρατικές και δημόσιους φορείς έπαιρναν τα βράδια τα όργανά τους και ξεχύνονταν στα club και στα μπαρ να παίξουν στον κόσμο αυτό ακριβώς που ήθελε να ακούσει. Μια μίξη soul, funk, rock’n’roll, gospel και jazz με ένα στοιχείο γνήσιο αιθιοπικό. Κι όλο αυτό βασισμένο στο λεγόμενο qenet, ένα πεντατονικό σύστημα , στο οποίο κάθε τόνος έχει τη δική του προσωπικότητα και το δικό του συναίσθημα και είναι αυτό που σε κάνει αμέσως να αναγνωρίσεις μέσα σε όλο αυτό το κράμα τον αιθιοπικό ήχο. Έτσι η πόλη για αρκετό καιρό γκρούβαρε με pop, funk, folk και αμαρικούς στίχους. Κι αυτό που ακουγόταν ήταν φρέσκο και ήταν αιθιοπικό. Ήταν αυτό που ονομάστηκε "Swinging Addis".
Οι τραγουδιστές του είδους κατέληγαν celebrities και stars με τις τέλειες κινήσεις, την μοναδική φωνή, το εκκεντρικό ντύσιμο. Tilahun Gessesse, Mahmoud Ahmed, Alemayehu Eshete, Aylew Mesfin μερικοί από αυτούς και δίπλα τους γυναίκες όπως οι Bizunesh Bekele και Hirut Bekele και μπάντες όπως οι Walias Band, αλλά και σολίστ όπως oι σαξοφωνίστες Tesfa-Maryam και Kidane Getachew Mekurya που χρησιμοποίησαν τα όργανα τους με τον πιο ξεχωριστό τρόπο.
Και ενώ συνέβαιναν όλα αυτά στην Αιθιοπία, ένας άλλος μουσικός μακριά από την Αιθιοπία έφερνε η δική του επανάσταση στην μουσική. Κι ενώ σήμερα ταυτίζουμε την Swinging Addis με την Ethio Jazz, να πούμε ότι αυτή είναι μια σύγχρονη τάση που στην πραγματικότητα δεν ισχύει, γιατί "πατέρας" της Ethio Jazz είναι ένας και μοναδικός άνθρωπος: ο Mulatu Astatke.
O Mulatu Astatke σπούδαζε μουσική στο Λονδίνο. Αν και μελετούσε κλαρινέτο και κλασικό πιάνο στο Trinity College, ο Mulatu εκπαιδεύτηκε πραγματικά μέσα στα clubs. Εκεί έπαιζε βιμπράφωνο και κρουστά και τζάμαρε με μουσικούς από την Γκάνα, τη Νότια Αφρική και την Καραϊβική. Μετά το Λονδίνο η μουσική τον ταξίδεψε στις ΗΠΑ, όπου σπούδασε στο Berklee και μοιράστηκε ιδέες με μουσικούς από το Puerto Rico, την Κούβα και όλη την Αμερική.
Αυτές οι μουσικές ζυμώσεις καθόρισαν αργότερα τον ήχο της μπάντας του, τις performance και τις συνθέσεις του και οδήγησαν στο μοναδικό στυλ του που συνενώνει hard-bop, και post-bop στοιχεία, jazz με κουβανέζικο πιάνο, afro latin ρυθμούς και βέβαια όλα αυτά με πρωταγωνιστή το αιθιοπικό qenet. Κι έτσι ακριβώς γεννιέται η Ethio jazz. Όταν ο Mulatu Astatke επέστρεψε στην Αιθιοπία, η Swinging Addis βρισκόταν στην ακμή της κι έτσι βρήκε πρόσφορο έδαφος και έγινε πολύ γρήγορα γνωστός. Δεν υπήρχε πουθενά κανείς ούτε στην Αιθιοπία, ούτε στον κόσμο που έκανε μουσική σαν τον Mulatu Astatke.
Δυστυχώς η Swinging Addis δεν ήταν γραφτό να κρατήσει. Μετά την πτώση του αυτοκράτορα Haile Selassie και κατά το σταλινικό καθεστώς της Derg υπήρξε καταστολή της ζωηρής μουσικής σκηνής και πολλοί μουσικοί αντιμετώπισαν περιορισμούς. Κατά τη διάρκεια της καθολικής χούντας (Dreg, 1973-1991) σημειώνεται καθολική επιβολή απαγορεύσεων, απαγόρευση κυκλοφορίας, ενώ πολλά κέντρα κλείνουν και πολλοί μουσικοί αναγκάζονται να σιωπήσουν, αποσύρονται ή εξορίζονται. Κάποιοι παρέμειναν και συνέχισαν, αλλά οι ευκαιρίες για δημόσιες εμφανίσεις ήταν ελάχιστες.
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 ο Γάλλος παραγωγός Francis Falcetto άκουσε έναν δίσκο του Mahmud Ahmed και μαγεύτηκε. Ταξίδεψε, λοιπόν στην Αιθιοπία , γνώρισε τους superstar του είδους και συγκέντρωσε όσους περισσότερους δίσκους μπορούσε να κουβαλήσει πίσω στην Ευρώπη για να δημιουργήσει μια σειρά από συλλογές (Ethiopiques). Το κοινό σε Ευρώπη και Αμερική εντυπωσιάστηκε από τις vintage ηχογραφήσεις και τις μελωδίες κι έτσι το είδος απόκτησε ένα τεράστιο fanbase, ενώ πολλοί νέοι μουσικοί (στην Αμερική οι Debo Band, Budos Band και Either/Orchestra, στην Γαλλία οι Badume’s Band, Akale Wubw και Arat Kilo, στη Βρετανία οι Heliocentrics, στο Βέλγιο οι Black Flower) υιοθέτησαν τη συνταγή της ethio jazz και συνεχίζουν να εξελίσσουν το είδος σήμερα.
Στους εκπροσώπους του είδους εκτός από τον Mulatu Astatke συγκαταλέγονται ο Alemayehu Eshete, γνωστός και ως "Abyssinian Elvis" που έφερε στοιχεία ροκ, στην παραδοσιακή μουσική της Αιθιοπίας, ο σαξοφωνίστας Getachew Mekurya με την ιδιαίτερη εκφραστικότητα του, ο Hailu Mergia ένας από τους σημαντικούς μουσικούς ειδικά με πλήκτρα, οι Menelik Wossenachew και Tilahun Gessesse που συνδύασαν δημιουργικά παραδοσιακά στοιχεία με πιο σύγχρονες μουσικές φόρμες. Οι περισσότεροι από αυτούς έγιναν διεθνείς σταρ με τουρνέ σε όλο τον κόσμο, συνεργασίες και samples τους εντοπίζουμε σε πολλά μουσικά είδη (στο "As We Enter" του Nas, ενώ ο Damian Marley δανείζεται το "Yegelle Tezeta").
Σήμερα στην Αιθιοπία επικρατούν η reggae, το hip hop και το R&B με ένα αιθιοπικό twist. Η jazz βέβαια συνεχίζει να δίνει το παρόν σε café bar, όπως το "Mama’s Kitchen", "Τhe Office Bar" και το "The African Jazz Village" του Mulatu Astatke, όπου συχνά διοργανώνονται Ethio Jazz live. Νεότεροι μουσικοί, όπως ο κιθαρίστας Girum Mezmur, ο μπασίστας Hencock Temesgen, ο πιανίστας Samuel Yirga και άλλοι δημιουργούν μπάντες και συνεχίζουν να εξελίσσουν το είδος στην Αιθιοπία και τον κόσμο. Ο Girum κι ο Hencock μάλιστα είναι συνιδρυτές του "Jazzamba School of Music" στην Αντίς, εκπαιδεύουν τα νέα ταλέντα στην τζαζ και διδάσκουν την Ethio Jazz .
Αυτή είναι, λοιπόν, η ιστορία της Ethio Jazz, ενός μουσικού είδους που είναι πολλά πράγματα μαζί. Είναι η funk και η soul των ’60 στην Αντίς Αμπέμπα, είναι το ethio-latin groove του Mulatu Astatke , είναι η αναγέννηση του είδους τον 21ο αιώνα και ό,τι έφερε μαζί της, μα πάνω από όλα είναι το χρώμα και το άρωμα της Αιθιοπίας, η κουλτούρα και οι ανάσες των ανθρώπων της.
• Μην χάσετε το live του Mulatu Astatke στο Θέατρο Βράχων στις 25 Σεπτέμβριου για μία μοναδική Ethio Jazz εμπειρία γεμάτη ρυθμό και αυτοσχεδιασμό.
Μερικά από τα κλασικά albums και κάποια σύγχρονα (με βρετανικές, βοστονέζικες και μια ελληνο-αιθιοπική (!!) συνεργασία) για να ξεκινήσεις:
Mulatu Astatke – Mulatu of Ethiopia (1972)
Ethiopiques Series – Volume 4: Ethio Jazz & Musique Instrumentalle 1969-1974
Getatchew Mekurya – Ethiopiques Vol. 14: Negus of Ethiopian Sax
Alemayehu Eshete – Ethiopiques Vol. 9: Alemayehu Eshete
Hailu Mergia & The Walias Band – Tche Belew (1977)
Mulatu Astatke & The Heliocentrics – Inpiration Information (2009)
Black Jesus Experience & Mulatu Astatke – To Know Without Knowing (2020)
Debo Band – Debo Band (2012)
