Η Ρωσία δεν χρειάζεται πια δυστοπικές μυθοπλασίες, μπορεί και τις νομοθετεί. Στις 17 Ιουλίου 2025, η Κρατική Δούμα πέρασε έναν νέο νόμο (Άρθρο 13.53) που ποινικοποιεί ακόμα και την προσωπική αναζήτηση υλικού το οποίο έχει ενταχθεί στη λεγόμενη "Ομοσπονδιακή Λίστα Εξτρεμιστικού Περιεχομένου". Και ανάμεσα σε αυτά, δεν μιλάμε για εγχειρίδια τρομοκρατίας. Μιλάμε για τα βίντεο των Pussy Riot. Για το punk. Για τη διαμαρτυρία. Για την τέχνη που γίνεται φωνή όταν όλα τα άλλα κλειστό το στόμα.
Από την 1η Σεπτεμβρίου, το να ψάξει κάποιος στο διαδίκτυο για έργα όπως το "Putin Has Pissed Himself", ή να παρακάμψει μπλοκαρίσματα μέσω VPN, ισοδυναμεί, σύμφωνα με τον νόμο, με πράξη εξτρεμισμού. Ούτε διανομή. Και ούτε μοίρασμα σε φίλους. Μόνο η πράξη της ατομικής αναζήτησης είναι πλέον έγκλημα.
Τέσσερα έργα των Pussy Riot (όλα οπτικοακουστικά και δημόσια από το 2012) έχουν χαρακτηριστεί απαγορευμένα. Ανάμεσά τους, το "Death to Prison, Freedom to Protest" και το "Kropotkin Vodka", τίτλοι που θυμίζουν τη διαχρονική αντιπαλότητα ανάμεσα στο σώμα και την εξουσία, στο punk και την καταστολή.
Αυτή η επίθεση στη μνήμη και την πολιτισμική διαφωνία έρχεται να επισφραγίσει την επίσημη μεταμόρφωση της Ρωσίας σε καθεστώς πλήρους λογοκρισίας, όπου η πρόσβαση στην τέχνη μπορεί να μεταφραστεί σε δίκη. Κι όμως, η αντίσταση συνεχίζεται.
Η Nadya Tolokonnikova, ιδρυτικό μέλος των Pussy Riot, απαντά με τη δημιουργία του Artist Action Foundation, σε συνεργασία με την Artistic Freedom Initiative (AFI). Στόχος; Η προστασία καλλιτεχνών που απειλούνται, η παραμονή του έργου τους ζωντανού και η στήριξη της δημοκρατίας μέσα από την τέχνη.
Όταν, λοιπόν, το να μιλάς κοστίζει, η δράση αυτών των οργανισμών υπενθυμίζει πως η τέχνη δεν μπορεί να είναι πολυτέλεια, φρου-φρου κι αρώματα, είναι αντίσταση. Η Art Action Foundation δηλώνει χαρακτηριστικά πως θέλει να «ανυψώσει τις φωνές των καλλιτεχνών που κινδυνεύουν να σιγήσουν» και να στηρίξει «προοδευτικές αξίες και τη δημοκρατία», ειδικά στους νέους και τις περιθωριοποιημένες κοινότητες.
Η Ιστορία ίσως να επαναλαμβάνεται ως φάρσα, αλλά σε περιόδους φίμωσης, το punk δεν σιωπά, ουρλιάζει. Και η ανάγκη για διεθνή αλληλεγγύη δεν είναι πολιτική θέση. Είναι πράξη επιβίωσης.
Αν βλέπουμε κάτι από όλο αυτό είναι πως η Ρωσία απλώς μας δείχνει πιο ξεκάθαρα το τέλος του δρόμου, μόνο που αυτός ο ίδιος δρόμος έχει ήδη αρχίσει να χαράσσεται και εντός της Ευρώπης. Όχι με σφαίρες, αλλά με οδηγίες περιεχομένου, πλατφόρμες "προστασίας του πολίτη", ρυθμιστικές αρχές που κόβουν και ράβουν την έκφραση στα μέτρα της "ασφάλειας". Γιατί, βλέπετε, η λογοκρισία δεν εμφανίζεται πια ως απαγόρευση σε ένα καφκικό γραφείο. Εμφανίζεται ως αλγόριθμος, ως "μη παραβίαση της κοινότητας", ως εξορθολογισμός του δημόσιου λόγου. Μπορείς να πεις ό,τι θέλεις, αλλά καλό είναι να το διατυπώσεις αλλιώς. Πιο «σωστά». Πιο «ουδέτερα». Πιο ακίνδυνα.
Το φαινόμενο που στη Ρωσία ονομάζεται «νόμος περί εξτρεμιστικών υλικών», σε χώρες της Ε.Ε. μεταφράζεται σε πλαίσια "παραπληροφόρησης" και "ρήτρας μη προσβλητικότητας", που όλο και περισσότερο χρησιμοποιούνται όχι για να προστατεύσουν τους ευάλωτους, αλλά για να ρυθμίσουν τους ενοχλητικούς.
Στη Γαλλία, καλλιτέχνες σύρονται στα δικαστήρια για «υποκίνηση μίσους» επειδή καταγγέλλουν την αστυνομική βία. Στην Ουγγαρία, οι queer αφηγήσεις λογοκρίνονται με πρόφαση την «προστασία των ανηλίκων». Στην Πολωνία, θέματα που σχετίζονται με τις αμβλώσεις ή την ιστορία των εβραίων της χώρας αντιμετωπίζονται ως εθνική απειλή. Αλλά και σε πιο φιλελεύθερα κράτη, βλέπουμε το ίδιο μοτίβο: ένα σφίξιμο γύρω από τον λαιμό της ελεύθερης έκφρασης, πάντα με χαμόγελο.
Στην Ευρώπη, επαναλαμβάνω, γενέτειρα του Διαφωτισμού, των καταλήψεων του '68, των κινημάτων αμφισβήτησης και του ρηξικέλευθου μοντερνισμού. Στην Ευρώπη που σήμερα μοιάζει να φοβάται τη φωνή του πολίτη περισσότερο απ’ όσο φοβάται την εξουσία που την καταπνίγει. Και κάπως έτσι η λογοκρισία δεν έρχεται με το πρόσωπο του δικτάτορα ή του θείου Βλαδίμηρου, αλλά με τη μάσκα της πλατφόρμας. Του content policy. Του ευρωπαϊκού προγράμματος media literacy που (υποτίθεται) θα μας μάθει να ξεχωρίζουμε το ψέμα από την αλήθεια. Ποια αλήθεια όμως; Τη δική μας ή αυτή που εγκρίνει η όποια επιτροπή;
Η υπόθεση των Pussy Riot μάς θυμίζει ότι, σε τελική ανάλυση, η ελευθερία δεν απειλείται μόνο από το κράτος. Απειλείται όταν οι πολίτες σταματούν να τη διεκδικούν. Όταν η διαφωνία βαφτίζεται "τοξικότητα". Όταν η πολιτική τέχνη γίνεται "επικίνδυνο περιεχόμενο" και σβήνεται στα μουλωχτά, χωρίς εξηγήσεις.
Εντάξει, πάω πάσο, η Ευρώπη δεν είναι (ακόμα) Ρωσία. Αλλά δεν χρειάζεται να γίνεις ολοκληρωτικός για να φιμώσεις έναν καλλιτέχνη. Αρκεί να μην του δώσεις βήμα. Ή χειρότερα, να του προσφέρεις βήμα μόνο όταν μιλάει όπως σε βολεύει.
Σημείωση: Και τα τρία βίντεο που αναφέρονται στο παρόν άρθρο ("Free the Cobblestones", "Kropotkin Vodka", και "Putin Has Pissed Himself" - το "Death to Prison, Freedom to Protest" έχει ήδη κατέβει) περιλαμβάνονται στη ρωσική Ομοσπονδιακή Λίστα Εξτρεμιστικού Περιεχομένου. Σύμφωνα με τον νέο νόμο που τίθεται σε ισχύ την 1η Σεπτεμβρίου 2025, η αναζήτηση, παρακολούθηση ή ακόμα και η ιδιωτική πρόσβαση σε αυτά τα έργα θεωρείται ποινικό αδίκημα και μπορεί να επιφέρει χρηματικό πρόστιμο ή άλλες κυρώσεις, ανεξαρτήτως αν το περιεχόμενο αναδημοσιεύεται ή όχι.
