90 χρονών θα γινόταν, αν ζούσε σήμερα, ο Philip Roth, ενώ φέτος συμπληρώνονται επίσης 5 χρόνια από τον θάνατό του (22 Μαΐου 2018). Μαζί με τον Thomas Pynchon, τον Don Delillo και τον Cormac McCarthy, ο Roth συμπληρώνει τον κανόνα της αμερικανικής μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Γεννημένος στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρζι, επηρεασμένος από τη στιβαρή πρόζα του Ernest Hemingway και από το πικαρέσκο ύφος του Saul Bellow, o Roth εμφανίστηκε στα αμερικανικά γράμματα το 1959 και εξέδωσε συνολικά 31 έργα, είτε πρόκειται για μυθοπλασία είτε για αυτοβιογραφικά δοκίμια είτε για σκέψεις πάνω στη λογοτεχνία. Τον απασχόλησαν ιδιαίτερα θέματα όπως η εβραϊκή διασπορά, αλλά και η ταυτότητα του Αμερικανού-Εβραίου, οι κοινωνικές συμβάσεις και τα στερεότυπα της αμερικανικής κοινωνίας, μαζί με τις οικογενειακές και ερωτικές σχέσεις, θέματα που συχνά αντιμετώπισε με σατιρική διάθεση και καυστικό χιούμορ, και ακόμα η σκοτεινή πλευρά του Αμερικανικού Ονείρου, αλλά και η προοδευτική Αμερική και η Νέα Αριστερά.
Από την εργογραφία του επιλέχθηκαν 10 έργα. Η σειρά με την οποία παρατίθενται ακολουθεί τη χρονολογία των εκδόσεων στις ΗΠΑ. Στα ελληνικά όλα τα βιβλία κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Πόλις.
Αντίο Κολόμπους (Goodbye, Columbus and Five Short Stories, 1959)
2013, μτφ. Σώτη Τριανταφύλλου
Καλοκαίρι της δεκαετίας του 1950. Ο Νιλ Κλούγκμαν από το Νιούαρκ συναντά τη Μπρέντα Πάτιμκιν από το Σορτ Χιλς και ερωτεύονται με πάθος. Ωστόσο η κατώτερη ταξική καταγωγή του Νιλ προσκρούει στο πιο προνομιακό περιβάλλον της Μπρέντα και οι προκαταλήψεις εκατέρωθεν διαλύουν τον έρωτα των δύο νέων. Η νουβέλα που εισήγαγε τον Philip Roth σαρκάζει ανελέητα τα ξεπερασμένα κοινωνικά ήθη που εξακολουθούν να είναι κυρίαρχα σε μια υποτίθεται προοδευτική κοινωνία της Δύσης, όπως η αμερικανική. Συνοδεύεται από πέντε διηγήματα που διερευνούν, ενίοτε με καυστικό χιούμορ, τις οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις της αμερικανικής εβραϊκής διασποράς.
Τότε που ήταν καλό κορίτσι (When She Was Good, 1967)
2016, μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Η Λούσι Νέλσον σε νεαρή ηλικία κατήγγειλε τον αλκοολικό πατέρα της και τον έστειλε στη φυλακή. Έκτοτε έχει εμμονή με το να κάνει το καλό, γεγονός που τη φέρνει συχνά σε σύγκρουση με τον περίγυρό της. Ο Roth προβληματίζεται γύρω από το ζήτημα της ηθικής, σκιαγραφεί έντεχνα τον χαρακτήρα μιας γυναίκας συναισθηματικά πληγωμένης αλλά με αυστηρές αρχές και αγανακτισμένης με όσα βλέπει να συμβαίνουν γύρω της, ενώ συγχρόνως διερευνά τις κοινωνικές νόρμες που επικρατούν σε μια μικρή, συντηρητική και θρησκόληπτη πόλη των Μεσοδυτικών Πολιτειών.
Το σύνδρομο Πόρτνοϊ (Portnoy's Complaint, 1969)
2008, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης
Από τα πιο γνωστά του έργα, Το σύνδρομο Πόρτνοϊ περιγράφει με χιούμορ και χωρίς αναστολές τις σεξουαλικές εμμονές ενός 30χρονου Αμερικανού. Κατηγορήθηκε άδικα από μερίδα της κριτικής και από διάφορες φεμινιστικές οργανώσεις ως «σεξιστικό», ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί ένα κάλεσμα κατά των προκαταλήψεων και υπέρ της ανεκτικότητας.
Επιχείρηση Σάυλωκ. Μια ομολογία (Operation Shylock: A Confession , 1993)
2001, μτφ. Σπύρος Βρετός
Το μυθιστορηματικό alter ego του Philip Roth ονομάζεται επίσης Philip Roth. Στην "Επιχείρηση Σάυλωκ" ο εν λόγω Roth ανακαλύπτει ότι ένας τρίτος, που έχει σφαιτεριστεί το όνομά του, διακυρήσσει την αποχώρηση των Εβραίων από το Ισραήλ και την επιστροφή τους στην Ευρώπη. Με αυτό το τέχνασμα, καταρρίπτοντας τα όρια ανάμεσα στην ιστορία, στη μυθοπλασία και σε μια οιονεί αυτοβιογραφία, ο συγγραφέας μιλά διεξοδικά για θέματα όπως τη Διασπορά, το κράτος του Ισραήλ, την εβραϊκή ταυτότητα και το Παλαιστινιακό.
Το θέατρο του Σάμπαθ (Sabbath's Theater, 1995)
2013, μτφ. Ανδρέας Β. Βαχλιώτης
Γνωρίστε τον Μίκι Σάμπαθ, εξηντάρη, σκανδαλιάρη, χιουμορίστα και αχαλίνωτα λάγνο πρώην μαριονετίστα. Μετά τον θάνατο της ερωμένης του και μπροστά στο άγχος του δικού του θανάτου, ο Μίκι αναψηλαφεί το παρελθόν. Θυμάται τις πρώην ερωμένες του, τους φίλους, τα λάθη και τα κατορθώματά του, με απολαυστικό τρόπο. Έχει ορθά γραφτεί ότι ο Σάμπαθ είναι «γαργαντουικός ήρωάς», δηλ. εμπνευσμένος από τον Rabelais, όμως εξίσου παραπέμπει (στο πιο γκροτέσκο) και στον “Όγκι Μαρτς” του Saul Bellow, άμεσου προδρόμου του Roth στα αμερικανικά γράμματα.
Αμερικανικό ειδύλλιο (American Pastoral, 1997)
2010, μτφ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου
Ο κεντρικός ήρωας στο Αμερικανικό ειδύλλιο, ο Σίμουρ Λιβόρ, ενηλικιώνεται στην μεταπολεμική Αμερική της φαινομενικής αθωώτητας, ευπρέπειας και ευημερίας. Είναι παντρεμένος με μια όμορφη γυναίκα, έχει μια δεκαεξάχρονη κόρη, είναι τακτοποιημένος οικονομικά και προσδοκά σε μια ζωή ήρεμη και αδιατάραχτη. Φευ! Τα 60s του χτυπούν την πόρτα και ανατρέπουν τον κόσμο του. Σε αντίθεση με ό,τι ευαγγελίστηκαν τα 50s, τα 60s είναι βίαια, εκρηκτικά, εξεγερσιακά: Βιετνάμ, Αντικουλτούρα, Μαύροι Πάνθηρες, Πόλεις στις φλόγες. Το τελειωτικό χτύπημα: η λατρεμένη κόρη του Λιβόβ γίνεται μέλος επαναστατικής ομάδας... Ο Roth ανατρέχει στις βίαιες μεταβολές που συγκλόνισαν τις ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 1960 προκειμένου να καταδείξει ότι τίποτα, όσο προσεκτικά σχεδιασμένο και αν είναι, δεν μπορεί να αντέξει και να μείνει αναλλοίωτο μπροστά στην πίεση και στις σαρωτικές αλλαγές που επιφέρει η Ιστορία. Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 2016 από τον Ewan McGregor, με πρωταγωνιστές τον ίδιο και την Jenifer Connelly.
Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή (I Married a Communist, 1998)
2000, μτφ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου
Το Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή είναι η αναφορά του Roth στην εποχή του μακαρθισμού. Η Αμερική έχει μετατραπεί σε ένα έθνος που ο ένας ρουφιανεύει τον άλλο. Κεντρικός ήρωας είναι ένας κομμουνιστής πρώην εργάτης και νυν δημοφιλής ηθοποιός, ο οποίος μοιραία μπαίνει στη «μαύρη λίστα». Πόσω μάλλον όταν η ίδια η σύζυγός του, που είναι επίσης διάσημη ηθοποιός, τον καταγγέλει ως πράκτορα της Σοβιετικής Ένωσης και ξεσπάει σκάνδαλο που προσλαμβάνει εθνικές διαστάσεις. Ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματά του.
Το ανθρώπινο στίγμα (The Human Stain, 2000)
2013, μτφ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου
Ένας διάσημος καθηγητής των κλασικών σπουδών κατηγορείται για ρατσιστική συμπεριφορά. Προτιμά να παραιτηθεί παρά να αποκαλυφθεί το μυστικό που θα μπορούσε να τον αθωώσει. Ο καθηγητής αναγκαζεται να αλλάξει ταυτότητα, να αλλάξει ζωή, πλην όμως, και ο ίδιος σοκάρει το νέο περιβάλλον του, καθώς συζεί με μια πολύ νεαρότερη γυναίκα. Ο Roth σκόπιμα τοποθετεί την ιστορία του την εποχή που ξέσπασε το σκάνδαλο Lewinski, όταν ο πουριτανισμός και η έννοια του politically correct αρχίζουν να κυριαρχούν στην πολιτική και πνευματική ζωή της χώρας.
Το ζώο που ξεψυχά (The Dying Animal, 2001)
2002, μτφ. Γιώργος Τσακνιάς
Μια 24χρονη φοιτήτρια αναστατώνει τη ζωή του Ντέιβιντ Κέπες, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και διάσημου παρουσιαστή πολιτιστικής εκπομπής στην τηλεόραση. Ενώ ο ίδιος αυτοπροσδιοριζόταν ως "χειραφετημένος άντρας", ελεύθερος από τα δεσμά της οικογένειας ή της μόνιμης συντρόφου, αρχίζει να κάνει σκηνές ακραίας ζηλοτυπίας στη νέα του ερωτική σύντροφο. Φταίει ίσως το ό,τι ο ίδιος γερνάει και αισθάνεται πια την ανάγκη για κάτι πιο μόνιμο (και «ωραίο»); Ή ίσως αυτό που ζηλεύει είναι τα νιάτα της νέας του συντρόφου; Το 2008, το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με τον τίτλο "Elegy" ("Ελεγεία ενός έρωτα"), σε σκηνοθεσίς της Isabel Coixet και με πρωταγωνιστές τους Ben Kingsley και Penelope Cruz.
Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής (The Plot Against America, 2004)
2007, μτφ. Ηλίας Μαγκλίνης
Στη “Συνωμοσία εναντίον της Aμερικής" ο Roth κάνει «εναλλακτική ιστορία». Τι θα συνέβαινε αν ο εθνικός ήρωας, αλλά αντισημίτης και θαυμαστής του Χίτλερ, Tσαρλς Λίντμπεργκ, κέρδιζε τον Δημοκρατικό Ρούζβελτ στις προεδρικές εκλογές του 1940; ΟΙ ΗΠΑ ίσως έμπαιναν στον πόλεμο στο πλευρό του Άξονα, ενώ, στο εσωτερικό της χώρας, αντίο στα πολιτικά δικαιώματα για τις μειονότητες και αλίμονο για τους Εβραίους. Υπάρχουν σκοτεινές πλευρές στην πολιτική ιστορία των ΗΠΑ σε σχέση με τη συμμετοχή τους στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και αυτές διερευνά ο Roth με αυτό το συγγραφικό εύρημα, φτιάχνονας ένα συναρπαστικό πολιτικό θρίλερ. Αξίζει να σημειωθεί ότι και ο Philip K. Dick έχει επίσης επεξεργαστεί, με διαφορετικό τρόπο, ένα παρόμοιο, δυστοπικό σενάριο στο μυθιστόρημά του “Ο άνθρωπος στο ψηλό κάστρο”.
