Ήταν 18 Απριλίου του 1938 όταν δύο νεαροί τύποι από το Κλίβελαντ, ο Jerry Siegel και ο Joe Shuster, είδαν το όραμά τους να γεννιέται στα ράφια των περιπτέρων: το Action Comics #1, με ένα πλάνο που έμελλε να καρφωθεί στην αμερικανική μνήμη, με έναν άντρα σε μπλε στολή, με κόκκινη κάπα και κάτι το απόκοσμο στο βλέμμα του, να σηκώνει ένα αμάξι πάνω απ’ το κεφάλι του.
Ο Superman δεν άργησε να ξεπεράσει τα panels. Μπήκε στα σπίτια μέσω ραδιοφώνου, και μάλιστα, όχι για να δώσει μόνο υπερδυνάμεις σε παιδιά, αλλά για να αποδομήσει τον ρατσισμό. Το 1946, στη ραδιοφωνική σειρά The Adventures of Superman, μια ιστορία 16 επεισοδίων με τίτλο "Clan of the Fiery Cross" στόχευσε την ΚΚΚ και ξεμπρόστιασε δημόσια τους κώδικές της. Ήταν ίσως το πρώτο αντιφασιστικό media-stunt με ήρωα έναν εξωγήινο από τον πλανήτη Krypton.
Αλλά η επιρροή του Superman δεν έμεινε στα κόμικς και τα μικρόφωνα. Στις δεκαετίες του ’60, του ’80, και του 2000, έγινε το σύμβολο για ό,τι δεν μπορούσαμε να είμαστε, ή μάλλον ό,τι φοβόμασταν ότι ήμασταν: υπεράνθρωποι χωρίς αγάπη, παρείσακτοι με φιλότιμο, ήρωες που δεν μπορούσαν να σώσουν ούτε τον εαυτό τους.
Ο Superman δεν μπήκε στη μουσική σαν διαφήμιση, αλλά σαν μετωνυμία. Από την folk του Donovan μέχρι την ηλεκτρονική ειρωνεία της Laurie Anderson, και από τον Eminem μέχρι πίσω στους Kinks ο σούπερ ήρωας έγινε έμπνευση, καθρέφτης, άλλοθι για μερικά αξέχαστα τραγούδια.
Ιδού, λοιπόν, 10 (+1) από αυτά τραγούδια που μίλησαν — ή τραγούδησαν — για τον Superman. Και τελικά, για όλα αυτά που τον υπερβαίνουν.
Donovan – Sunshine Superman (1966)
Όπως τόσα τραγούδια εκείνης της εποχής, το "Sunshine Superman" γεννήθηκε μέσα από τον έρωτα και το ψυχεδελικό όραμα της αυτομεταμόρφωσης. Το 1965, ο Donovan γνώρισε τη Linda Lawrence, που τότε προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της από τη θυελλώδη σχέση με τον Brian Jones των Rolling Stones. Για λίγο, μοιράστηκαν ένα ρομάντζο με λίγο Λονδίνο, λίγη ελπίδα, λίγη φυγή. Εκείνη έφυγε για το Λος Άντζελες, κυνηγώντας το modeling και μια νέα αρχή. Το τραγούδι έμεινε πίσω, μαζί με την εποχή. Αναφορές στο LSD, αλλά και στον Nietzsche. Ο Donovan ξεκαθαρίζει: "Sunshine" ήταν μεν η slang για το acid, αλλά εδώ μιλούσε για τον ήλιο που τρύπωνε στο διαμέρισμά του. Κι ο Superman; Δεν ήταν μόνο ο ήρωας των κόμικς, αλλά και η νιτσεϊκή υπέρβαση του εαυτού: ένας στίχος για την ανάταση της συνείδησης, όχι για την κάπα. Ο Superman του Donovan, λοιπόν, ήταν ένα σύμβολο επανερμηνείας: λιγότερο για το τι μπορεί να σηκώσει ένας άνθρωπος στον αέρα, και περισσότερο για το τι μπορεί να σηκώσει το μυαλό του, αν αφεθεί στο φως. Ή στην πολύχρωμη ψευδαίσθησή του.
Jim Croce – You Don’t Mess Around with Jim (1972)
“You don’t tug on Superman’s cape / You don’t spit into the wind...”
Ο Jim Croce δεν φορούσε κάπα, αλλά είχε μια κιθάρα, μια ραγισμένη φωνή κι έναν θυμό που έβραζε ήσυχα. Πριν φτάσει τα charts, πέρασε από οικοδομές, ραδιοφωνικούς διαδρόμους, και μια σκοτεινή θητεία στο Βιετνάμ. Η μουσική του ήταν το καταφύγιο, όχι η απόδραση. Δύο αποτυχημένα άλμπουμ, άδειες τσέπες, γεμάτα τετράδια. Και μια επιμονή που δεν έκανε πίσω. Το 1972 ήρθε η δικαίωση. Το πρώτο single με την ABC Records ήταν αυτό: ένα κομμάτι για έναν τύπο-θρύλο, τον Jim, που όλοι φοβούνται μέχρι να εμφανιστεί ο Slim και να τον ρίξει στο χώμα. Μέσα από αυτή τη μπαλάντα του δρόμου, ξεπροβάλλει η φράση-κλειδί: "You don’t tug on Superman’s cape". Όχι γιατί ο Σούπερμαν είναι άτρωτος, αλλά γιατί υπάρχουν κανόνες. Αόρατοι. Και σκληροί. Το τραγούδι μιλάει για το πώς κατέρρευσαν οι ήρωες των εργατών, των μπαρ, των λαϊκών ιστοριών. Πιο κοντά στον Bruce Springsteen παρά στον Lex Luthor, ο Croce έγραψε έναν στίχο που θύμιζε κάτι ανάμεσα σε νόμο επιβίωσης και θρησκευτική παροιμία. Τραγική ειρωνεία: μόλις έναν χρόνο μετά, ο ίδιος σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα, ακριβώς όταν η καριέρα του απογειωνόταν. Ο Σούπερμαν δεν μπόρεσε να τον σώσει. Ίσως και να μην μπορούσε.
Celi Bee & The Buzzy Bunch – Superman (1977)
Το 1977 δεν ήταν χρονιά για ηρωισμούς, ήταν χρονιά για glitter και ιδρώτα στην πίστα. Η Celi Bee, πορτορικανή ντίβα με ηλεκτρισμένη φωνή και βλέμμα που έσταζε σέξι επιμονή, τραγουδά για τον Superman της. Όχι τον Clark Kent. Τον άλλον: τον νυχτερινό, τον χορευτικό, τον ιδιωτικό. Στο κομμάτι, ο Superman είναι εραστής, σύντροφος, ο disco savior με τις καμπάνες. Φορά την κάπα του όχι για να σώσει τον κόσμο, αλλά για να σώσει τη νύχτα και το κορμί που λικνίζεται απέναντί του. Εδώ μάλλον το «Ι love you Superman» σημαίνει έλα να με σώσεις απ’ τη μοναξιά της νύχτας. Με synths που θυμίζουν φουτουριστική όπερα και ρυθμούς που καίνε πατώματα, το κομμάτι ανατρέπει κάθε σοβαρότητα του ήρωα. Είναι camp, είναι υπέροχο, είναι queer με έναν τρόπο που δεν το παραδέχεται ακόμα φωναχτά. Σχεδόν σαν να προετοιμάζει το έδαφος για την αισθητική των Village People και των cartoon heroes της pop των ‘80s.
The Kinks – (Wish I Could Fly Like) Superman (1979)
Ο Ray Davies, με βλέμμα βρετανικά καχύποπτο και καρδιά κατατονική, παρατηρεί τον κόσμο να βουλιάζει στον μαζικό καταναλωτισμό, την πολιτική αδράνεια και τη νεοφιλελεύθερη αυταπάτη. Και τι ζητάει τελικά ο αφηγητής; Να πετάξει σαν τον Superman. Όχι για να σώσει τον κόσμο. Αλλά για να ξεφύγει απ’ αυτόν. Το τραγούδι είναι ένα καθαρό disco-funk-rock μανιφέστο, γιατί είμαστε σε μια εποχή όπου τα πάντα πρέπει να είναι χορευτικά, ακόμα κι όταν καίγονται. Οι Kinks, ήδη παλαίμαχοι του βρετανικού invasion, βγάζουν ένα κομμάτι γεμάτο ηλεκτρική ένταση, που κουβαλά τη βαριά ειρωνεία της εποχής: Δεν υπάρχουν ήρωες. Μόνο αναβολικά όνειρα και το επίδομα ανεργίας. Ο Superman εδώ είναι ένα pop είδωλο, αλλά ένας σούπερ-καταναλωτής, ένας άνδρας που θα ήθελε να πετάξει, αλλά τελικά κάθεται στον καναπέ βλέποντας τηλεόραση. Η πολιτική έχει γίνει καρικατούρα, το σώμα είναι εξαντλημένο, και το "πετάω" είναι πια μόνο ιδέα.
Laurie Anderson – O Superman (For Massenet) (1981)
Το 1981, τα ραδιόφωνα της Αγγλίας δέχτηκαν εισβολή από ένα φωνητικό loop που έλεγε «Ha ha ha ha ha…» ξανά και ξανά. Ήταν η Laurie Anderson (performance artist, τεχνολογική μυσταγωγός, και ιέρεια της αφαιρετικής ποπ) που εμφανίστηκε από το πουθενά και έφτασε στο #2 των charts με ένα κομμάτι οχτώμιση λεπτών, χωρίς ρεφρέν, χωρίς beat, χωρίς τίποτα απ’ όσα μας λένε ότι χρειάζεται ένα hit. Μόνο που αυτό δεν ήταν ακριβώς τραγούδι. Ήταν μανιφέστο. Η λέξη "Superman" δεν είναι εδώ για να δηλώσει τον Clark Kent (αλίμονο). Είναι μεταφορά του τεχνολογικού υπερανθρώπου, του νέου "κυρίαρχου" (αφού το κομμάτι δανείζεται το λυρικό μοτίβο από την όπερα Le Cid του Massenet). Ο υπεράνθρωπος εδώ επιτηρεί. Και μεταδίδει. Και η Laurie Anderson το ήξερε. Στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, της ρομποτικής προόδου, του Reagan και του σιωπηλού εξοπλισμού, ο Superman γίνεται κώδικας. Είναι ο τηλεφωνητής που σου λέει «This is the hand, the hand that takes», είναι το αεροπλάνο που έρχεται, όχι σαν ήρωας, αλλά σαν όπλο. Είναι η μητέρα και ο πατέρας ταυτόχρονα. Ένα νέο Πανοπτικόν που μιλά με φωνή γυναικεία, κοφτή, σχεδόν καθησυχαστική, μέχρι να σε καταπιεί. Η ψυχή του "O Superman" είναι λιτή αλλά βαθιά. Μινιμαλισμός στη μουσική, αλλά μεγιστοποίηση της έννοιας. Κάθε επανάληψη, κάθε καθυστέρηση, κάθε "ha" χτίζει μια αίσθηση ότι δεν υπάρχει έξοδος από αυτό τον κόσμο. Όχι επειδή είναι μια φυλακή. Αλλά επειδή το επιλέξαμε.
R.E.M. – Superman (1986)
Αυτή τη φορά, ο Superman δεν πετά. Κοιτάζει μέσα από κάτι περσίδες, με μάτια παρανοϊκά, και ψιθυρίζει από απόσταση. Το κομμάτι των R.E.M. (διασκευή από το σχεδόν άγνωστο "(I Am) Superman" των The Clique) ανοίγει με μια κραυγή από έναν Godzilla, ένα ιαπωνικό παιχνίδι που η μπάντα κουβάλησε πίσω από μια περιοδεία. Κάπως έτσι: ο πολιτισμικός χαρτοφύλακας των 80s γεμίζει με B-movies, vintage κιτς και υπαρξιακά τρίγωνα ερωτικής εμμονής. Η διασκευή των R.E.M. παραμένει πιστή στη μελωδία, μόνο που δεν τραγουδάει ο Michael Stipe. Ο Mike Mills, με φωνή ελαφριά αλλά ειρωνική, γίνεται ο stalker που δηλώνει "Είμαι ο Superman και ξέρω τι συμβαίνει". Ένας παρατηρητής μιας ζωής που δεν του ανήκει. Το τραγούδι μπήκε κρυφά στο Lifes Rich Pageant ούτε στο tracklist, ούτε στο εξώφυλλο. Είναι το κομμάτι που κλείνει το άλμπουμ σαν ένα υπόγειο κύμα. Μια τελική ειρωνεία. Ο Superman εδώ δεν σώζει κανέναν. Το μόνο που κάνει είναι να παρατηρεί. Και να ξέρει.
Dio – Sunset Superman (1987)
Το κομμάτι ανοίγει με εκείνη τη γιγαντιαία κιθαριστική καμπύλη του Craig Goldy, ακροβατώντας ανάμεσα σε hard rock flamboyance και μεταλλική σκληρότητα και πάνω απ’ όλα, η φωνή του Dio: μια πολεμική σάλπιγγα για ήρωες που δεν χωράνε σε κολάν, μόνο σε αποκαλυπτικά τοπία με καταιγίδες και δράκους. Ο "Sunset Superman" δεν είναι σωτήρας του κόσμου. Είναι σωτήρας του σκότους μέσα μας. Έρχεται όταν όλα μοιάζουν χαμένα, και αντί να προσφέρει λύτρωση, προσφέρει δύναμη. Όχι «ελπίδα» τύπου Metropolis, αλλά εκδίκηση, πυγμή, επιμονή. Είναι από τα πιο εμφατικά κομμάτια του άλμπουμ Dream Evil, ένα anthem χωρίς φτηνό ενθουσιασμό, που κρατά το «σκοτεινό βάρος» της εποχής του. Όπου οι ήρωες δεν είναι άσπιλοι, αλλά τραυματισμένοι και ταυτόχρονα αήττητοι. Και ναι, ο Superman μπορεί εδώ να έχει πυρηνική αύρα και μυθική αύρα power metal, αλλά έχει κάτι που έλειψε απ’ όλους τους προηγούμενους: μια σκοτεινή βεβαιότητα πως θα σταθεί όρθιος.
Crash Test Dummies – Superman’s Song (1991)
Δεν υπάρχουν τύμπανα, δεν υπάρχουν φανφάρες. Μόνο ένα πιάνο, λίγες χορδές και μια φωνή που μοιάζει με παλιό τρανζίστορ σε ξεχασμένο αμερικανικό diner. Στο "Superman’s Song", ο ήρωας δεν είναι cool, δεν έχει καμία κάπα να ανεμίζει. Είναι ταπεινός, συνεπής, σχεδόν αόρατος. Η αντίθεση είναι η καρδιά του τραγουδιού: Superman vs Tarzan. Ο ένας ζει στη ζούγκλα, ελεύθερος και αυθόρμητος, ο άλλος στη Metropolis, σώζοντας αγνώστους χωρίς ανταμοιβή. «Even though he could have smashed through any bank in the United States», τραγουδούν, «he always stood for law and order». Η μορφή του Superman εδώ αγγίζει τα όρια του αγίου: δεν θέλει φήμη, δεν ζητά τίποτα. Και τελικά, πεθαίνει μόνος, «buried in a kryptonite grave». Η ειρωνεία είναι πικρή: αυτός που έσωζε τον κόσμο, δεν κατάφερε να σώσει ούτε τον εαυτό του απ’ τη λήθη.
Big Head Todd and the Monsters – Resignation Superman (1997)
Ο Superman παραιτήθηκε. Έβγαλε την κάπα, την δίπλωσε προσεκτικά και την άφησε στο πάτωμα. Γιατί; Γιατί κουράστηκε. Γιατί το κακό δεν νικιέται πάντα. Και γιατί, ίσως, η κανονική ζωή είναι το πιο ηρωικό πράγμα που μπορεί κανείς να διεκδικήσει. Το κομμάτι των Big Head Todd and the Monsters είναι ήσυχο, με ρυθμό που κυλά εύκολα σε απογευματινή βόλτα με αυτοκίνητο σε επαρχιακό δρόμο, και μιλά για έναν ήρωα που διαλέγει την αποδόμηση, όχι ως τραγωδία, αλλά ως λύτρωση. Δεν έχει θόρυβο, δεν έχει δάκρυα. Μόνο διαύγεια. Η φράση «today the bad guys win» είναι απλώς μια διαπίστωση. Ο κόσμος συνεχίζει έτσι κι αλλιώς, και ο Superman, ο κουρασμένος εργάτης της ηθικής, απλώς αποχωρεί από τη βάρδια του. Αν όλοι οι προηγούμενοι Superman ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο, αυτός εδώ θέλει απλώς να τον αντέξει. Και το κάνει με τον πιο ριζοσπαστικό τρόπο: επιλέγοντας να μην είναι ήρωας.
Five for Fighting – Superman (It’s Not Easy) (2001)
Ο αιώνας αλλάζει, οι δίδυμοι πύργοι έχουν ήδη πέσει, κι ο Σούπερμαν επιστρέφει, όχι πετώντας, αλλά σέρνοντας τα πόδια του. Στο τραγούδι του Five for Fighting (καλλιτεχνικό alter ego του John Ondrasik), ο ήρωας δεν είναι πλέον υπεράνθρωπος. Είναι κουρασμένος. Μόνος. Παρεξηγημένος. Ένας άνθρωπος που προσπαθεί να δικαιολογήσει την ύπαρξή του, μέσα σε έναν κόσμο που απαιτεί απόλυτη ανθεκτικότητα. Το κομμάτι κυκλοφόρησε λίγο πριν τις 11 Σεπτεμβρίου, αλλά έγινε ύμνος στα απόνερα της καταστροφής. Έπαιζε παντού: στα ραδιόφωνα, στις τηλεοράσεις, στα memorials. Ο Superman έγινε το σύμβολο των απλών ανθρώπων, των πυροσβεστών, των εργατών, των ανώνυμων που στάθηκαν στη μέση της κατάρρευσης. Και μαζί, έγινε και το πρόσωπο της κατάθλιψης που κανείς δεν τολμά να ομολογήσει. Η μελωδία του είναι λιτή, σχεδόν αφελής. Αλλά αυτό κάνει το βάρος πιο έντονο. «It’s not easy to be me», λέει και όλος ο κόσμος σωπαίνει για λίγο. Γιατί ξαφνικά, ο Superman δεν είναι αλλού. Είναι εδώ. Και έχει σπάσει.
Eminem – Superman (2002)
Στο κόσμο του Eminem, ο Superman δεν σώζει, ούτε έχει καμιά διάθεση να "πετάξει για να σε σώσει". Ούτε να αγαπήσει, ούτε να συγχωρήσει. Είναι ένας τύπος που ραπάρει μέσα από τις στάχτες μιας σχέσης-μπαρούτι, πιθανόν με τη Mariah Carey, και που χτίζει έναν υπερήρωα μόνο και μόνο για να τον ξεσκίσει στον επόμενο στίχο. Το κομμάτι είναι βουτηγμένο σε ακραίο μισογυνισμό, αποστροφή για κάθε δέσμευση, και μια παράξενη μελαγχολία που δεν ομολογείται εύκολα. Σαν soundtrack σε διαστροφική εκδοχή του Looney Tunes, με στίχους προσωπικούς , σκοτεινούς, και σχεδόν εξομολογητικούς. «Don’t get me wrong, I love these hoes», λέει, την ώρα που η φωνή της Dina Rae τραγουδά με υπνωτιστικό τόνο το «Can’t be your Superman». Όλη η δομή είναι αντιφατική. Το κομμάτι πυροδότησε μια από τις πιο πολυσυζητημένες έχθρες διασημοτήτων στα 2000s, με τη Mariah Carey να απαντά με το "Clown" και αργότερα το "Obsessed". Ο Superman έγινε η αφορμή, όχι το σύμβολο.
