Η Αμερική που γνωρίζουμε, ήρθε στο προσκήνιο κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, «σφυρηλατημένη» στο αμόνι δύο πολύνεκρων παγκόσμιων συγκρούσεων. 

Μεταξύ αυτών, πρόλαβε να ζήσει πολλές συναρπαστικές μα και πολύ δύσκολες μέρες, με τα Roaring Twenties του Υπέροχου Γκάτσμπυ, την τζαζ, την Ποτοαπαγόρευση, το Speakeasy φαινόμενο, το μεγάλο Κραχ και το New Deal του Προέδρου Ρούζβελτ να γίνονται κουβάρι, λίγο πριν την ξαφνική επίθεση της ιαπωνικής αυτοκρατορίας στον ναύσταθμο του Περλ Χάρμπορ... 

 Σελίδα πρώτη, σκισμένη από Μπριτάνικα

Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, η Αμερική βίωσε τη βίαιη εκείνη ενηλικίωση που επιφυλάσσει η ιστορία σε όλα τα νεογέννητα κράτη, αργά ή γρήγορα. Οι 13 αποικίες που το 1776 συνέθεσαν τις Ηνωμένες Πολιτείες προτίμησαν την απομόνωση, στάση που διατηρήθηκε κατόπιν κραταιή παρά τις πρώιμες ιμπεριαλιστικές εκδηλώσεις ενός πολέμου με την Ισπανία (1898) ή των μηχανορραφιών που ανέτρεψαν τη βασίλισσα Lili’uokalani της Χαβάης (1893), καταλήγοντας στην προσάρτηση των νησιών. Αυτή η πολιτική οδήγησε και στη διακήρυξη της ουδετερότητας των Η.Π.Α. το 1914, μπροστά στον ήδη μαινόμενο Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Η  ουδετερότητα  επέτρεψε  στους Αμερικανούς να κερδίσουν πουλώντας τρόφιμα, στρατιωτικό υλικό και λοιπά εφόδια στις εμπόλεμες χώρες. Τη μακαριότητά τους τάραξε τον Μάιο του 1915 η βύθιση του βρετανικού υπερωκεάνιου «Λουζιτάνια», από γερμανική τορπίλη: καθώς ανάμεσα στα θύματα βρίσκονταν και 124 Αμερικανοί, η κοινή γνώμη ξεσηκώθηκε. Ο Πρόεδρος Woodrow Wilson προσπάθησε να επιμείνει στην ουδετερότητα, ενθαρρύνοντας τις προσπάθειες εξεύρεσης διπλωματικής λύσης, αλλά το λαϊκό αίσθημα οδήγησε τη χώρα στη δίνη του υποβρυχιακού πολέμου (1917) και παρά τις συνεχείς παρεμβάσεις του Wilson υπέρ της ειρήνευσης, έμεινε για τα καλά μέσα σε αυτόν, ως το τέλος του, τον Νοέμβριο του 1918.

snk_krax

Μέχρι εδώ, ιστοριούλα από εγκυκλοπαίδεια λες. Εκείνο που είναι δύσκολο να «πιάσεις» διαβάζοντάς τη, είναι το πώς όλα αυτά τα βαρετά, ουδετερότητα μπλα μπλα, Γουίλσον μπλα μπλα, τάδε Νοεμβρίου, τάδε Μαΐου, τόσα υποβρύχια, συνθήκη των Σεβρών –μήπως εννοείς Σερβία; Α, στη Γαλλία! Τι λες...– εκτός από αστεία φιλμ επίκαιρων σε εκπομπές τύπου «Σαν Σήμερα», είναι και πετρούλες στο ψηφιδωτό της αμερικανικής πραγματικότητας όπως την ξέρουμε σήμερα. Άρα και της δικής μας πραγματικότητας, καθώς οι Η.Π.Α. θ’ αποζημιωθούν στο μέλλον για την έστω και άγουρη ουδετερότητά τους στα 1910s με μια εμπορική, πολιτική, πολιτιστική και τεχνολογική εξάπλωση άνευ προηγουμένου. Κι εμείς, ακόμα υφαίνουμε την προσωπική μας κλωτσοπατινάδα στον δικό τους ιστό.

Με την υπογραφή της Συνθήκης των Βερσαλλιών, με την οποία τερματίστηκε ο Α΄ Παγκόσμιος και ξεπαστρεύτηκαν κάιζερ και τσάροι, η Ουάσινγκτον και οι μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είχαν όλη την άνεση να ανασάνουν, να πειραματιστούν, να (αμπελο) φιλοσοφήσουν, να ντυθούν, να γδυθούν, να χορέψουν και να βρυχηθούν κοινωνικά, πνευματικά, πολιτιστικά. Επιβίωσαν άλλωστε από την ισπανική γρίπη, επιβίωσαν του Μεγάλου Πολέμου και κανείς δεν πίστευε ότι σύντομα θα ξεκινούσε άλλος, μεγαλύτερος. Η Αμερική, μετέωρη μεταξύ ήττας και νίκης, απομόνωσης και εξωστρέφειας, συντηρητισμού και προοδευτισμού, παρακολουθεί τα γένια της να βγαίνουν και είναι έτοιμη –θέλοντας και μη– για την επέλαση του μοντέρνου.

Ο βρυχηθμός του υπέροχου Γκάτσμπυ 

snk_fordt20Δεκαετία του 1920 ίσον μεγάλη αλλαγή. Για πρώτη φορά, υπάρχουν περισσότεροι Αμερικάνοι στις πόλεις, παρά στην ύπαιθρο. Η οικονομία τραβάει την ανηφόρα, τα πάντα πολλαπλασιάζονται σαν σε χριστιανική παραβολή, το Α.Ε.Π. διπλασιάζεται (συν κάτι ψιλά). Επιθετική δασμολογία για τα ευρωπαϊκά προϊόντα, κρατικός προστατευτισμός για τα ντόπια, με στόχο από νωρίς την κατάκτηση της παγκόσμιας αγοράς. Βιομηχανοποίηση και υπερπαραγωγή, για να στηριχθούν τα φιλόδοξα οικονομικά σχέδια. Τα πρώτα σπιτάκια μιας καταναλωτικής κοινωνίας. Οι άνθρωποι αγοράζουν πράγματα, αγοράζουν ραδιόφωνα. Οι άνθρωποι αγοράζουν τα ίδια πράγματα, οι άνθρωποι αγοράζουν τα ίδια ραδιόφωνα, ακούν τα ίδια προγράμματα. Και οδηγούν το Ford T.

 Η μαζικότητα, δημιουργεί βέβαια και μαζική κουλτούρα. Αλλά και τη νέα γυναίκα: τη flapper, με κοντά, σκαλωτά μαλλιά, με τα μπράτσα έξω, την καπνίστρια, που δοκιμάζει αλκοόλ, δοκιμάζει σεξ, δοκιμάζει τα ταμπού της μητέρας της. Είναι η στενογράφος, η γραμματέας, η οποία εργάζεται και ψηφίζει,  συνεισφέρει στη νέα καταναλωτική κοινωνία και μπορεί –άκουσον, άκουσον!– να αποφασίσει αν θα κάνει παιδί ή όχι, δια της επαναστατικής μεθόδου της αντισυλλήψεως. Γεννιέται όμως και ο Νέος Συγγραφέας, αφού από τον οργασμό της αλλαγής ξεπετιούνται σπουδαίες πένες: ο Sinclair Lewis, o William Faulkner, o Ernest Hemingway κι ο φίλος του, o Francis Scott Fitzgerald. 

snk_ernest2Ακόμα κι αν ανήκεις στη μειονότητα που προτιμά το Τρυφερή Είναι η Νύχτα από τον Υπέροχο Γκάτσμπυ,  δεν γίνεται να μην ερωτευτείς τον τελευταίο. Η Αμερική του, είναι ακριβώς η Αμερική των Roaring Twenties: ένα δυναμικό κοινωνικό κοκτέιλ, με γρήγορο πλην ύποπτο πλην άδολο πλούτο, παλιούς αστούς, νέους αστούς και κακόμοιρους βενζινάδες, με γυναίκες που ζουν μόνο για χορό και πάρτι, με νεαρούς συγγραφείς οι οποίοι δοκιμάζουν να γίνουν χρηματιστές, με παχιές αγελάδες και λαθρεμπόριο, με αστραφτερές βραδιές γεμάτες πυροτεχνήματα, εξαντλητικό ρομαντισμό μα και αιχμηρά κοινωνικά σχόλια. Ο τρόπος με τον οποίον δένει τη γραβάτα του ο Γκάτσμπυ και σηκώνει το κοκτέιλ ποτήρι του στοιχειώνει ακόμα τους Αμερικανούς λογοτέχνες, ενώ το τέλος του προοικονομεί και το τέλος της ανεμελιάς για τον μέσο άνθρωπο εκείνης της νέας γενιάς.  

 Φαινόμενα διχασμένης προσωπικότητάς: τζάζ, ποτοαπαγόρευση και άλλα τινά

Στις πρώιμες φάσεις κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης όλα πάντα κάπως συνδέονται μεταξύ τους. Έτσι, τα αυτοκίνητα που λέγαμε παραπάνω, έδωσαν τη δυνατότητα στους νέους ανθρώπους να μετακινηθούν κατά παρέες και να κάνουν ό,τι θέλουν. Κι αυτό που ήθελαν ήταν να διασκεδάσουν. Στο Savoy στη Νέα Υόρκη και στο Aragon στο Σικάγο άνθιζαν οι τζαζ μπάντες, ενώ σε όλα τα dance halls της χώρας άντρες και γυναίκες χόρευαν με ρυθμό, δίνοντας πάτημα στους συντηρητικούς γονείς να θεωρούν την τζαζ «διαφθορέα» της νεολαίας. Σε μία από αυτές τις μπάντες-διαφθορείς, την Creole Jazz Band, πρωτοεμφανίστηκε κι ένας Αφροαμερικάνος κορνετίστας με το παρατσούκλι Satchmo. To κανονικό του όνομα ήταν Louis Armstrong.

snk_armstrong

Αν όμως η ιλουστρασιόν εκδοχή του αμερικανικού ονείρου είναι ο καλοντυμένος, ευπρεπής Dr. Jekyll, ο βαθύς κυβερνητικός συντηρητισμός ήταν το κακό alter ego του, ο Mr. Hyde. Αυστηρή μεταναστευτική πολιτική και κομμουνιστοφοβία επικράτησαν στις Η.Π.Α. των Roaring Twenties, με την πολύκροτη καταδίκη σε θάνατο των Ιταλών μεταναστών/ αναρχικών Nicola Sacco & Bartolomeo Vanzetti –και η εκτέλεσή τους, το 1927– να δείχνει τι μεταχείριση είχε λαμβάνειν όποιος ασπαζόταν ριζοσπαστικές απόψεις. 

Για την ακρίβεια, ενώ άλλες ελευθερίες αναπτύσσονταν, κάποιες άλλες περικόπτονταν δραστικά. Η 19η τροποποίηση του Αμερικανικού Συντάγματος χορήγησε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, μα η 18η στέρησε την κοινωνία από οποιοδήποτε αλκοολούχο ποτό με περιεκτικότητα άνω του 5%. Απαγορεύτηκε η παραγωγή και η πώληση αλκοολειδών και τα παραδοσιακά μπαρ έκλεισαν, κυριολεκτικά, εν μία νυκτί. Η ποτοαπαγόρευση ήταν σε πλήρη ισχύ (1920).

 Συγγνώμη, μήπως ξέρετε που είναι  το Speakeasy;

snk_capone1Για μεγάλο κομμάτι της αμερικάνικης κοινωνίας, η  ποτοαπαγόρευση λειτούργησε  όπως το «μη» σε άτακτο μικρό παιδί. Το φαινόμενο Speakeasy, η δημιουργία δηλαδή χώρων παράνομης διανομής και πώλησης αλκοόλ – τους περισσότερους από τους οποίους ήλεγχαν, αναμενόμενα, συμφέροντα του υποκόσμου ή/και του Αλ Καπόνε– έλαβε τεράστιες διαστάσεις, προσελκύοντας ανάμικτο κοινωνικά και φυλετικά κοινό, που με τη μαζική κατανάλωση φτηνού αλκοόλ επαναστατούσε απέναντι στην εισβολή της κυβέρνησης στη σφαίρα της ατομικής του ελευθερίας. Πολλές φορές, δεν χρειαζόταν παραπάνω από ένα μπουκάλι και δυο καρέκλες για να υπάρξει ένα speakeasy, μια «τυφλή τίγρης» στην κυριολεξία: ένας ανώνυμος πωλητής αλκοόλ, που δίνει πρόσβαση στη μυημένη πελατεία του σε τζιν και σε ουίσκι. Σε χρόνο μηδέν, τα speakeasies έγιναν από τα σημαντικότερα κομμάτια της αμερικανικής κουλτούρας των 1920s, με το καθένα να έχει μάλιστα το δικό του, ξεχωριστό χαρακτηριστικό. Το Club 21 στη Νέα Υόρκη, ας πούμε, είχε στην πόρτα τσιλιαδόρο, ο οποίος, σε περίπτωση ελέγχου, ενεργοποιούσε έναν μηχανισμό που μεταμόρφωνε το μπαρ σε αθώο, νόμιμο ενδιαίτημα. Το Bath Club, πάλι, διέθετε μουσικούς προκειμένου να κρατάει τον κόσμο δεμένο στην κατανάλωση του αλκοόλ –ιδέα που ζήλεψαν και μιμήθηκαν πολλά speakeasies, αποκτώντας έτσι τον ρόλο τους στον τζαζ ορυμαγδό.

snk_club211

Η ιδέα του Speakeasy ξανάζησε στην Αμερική των δικών μας‚ 00s, όταν πολλοί ιδιοκτήτες μπαρ δημιούργησαν θεματικά μαγαζιά εμπνευσμένα από την ποτοαπαγόρευση –σύντομα βέβαια ο χαρακτηρισμός απλώθηκε, συμπεριλαμβάνοντας όλα τα καθ’ οιονδήποτε τρόπο retro bars. Σας θυμίζει κάτι; Μήπως ένα στενό κάτω απ’ το Σύνταγμα, όπου, ακόμα και σήμερα, πολλοί εξοδούχοι του Σαββάτου σε ρωτάνε: «Συγγνώμη, μήπως ξέρεις πού είναι το Speakeasy»; Κι αν το κουδούνι τους απορρίψει λόγω πολυκοσμίας, ξεχύνονται να βρουν το επόμενο vintage bar, προκειμένου να απολαύσουν δροσερά κοκτέιλ και ν’ ακούσουν swing. 

 Κραχ και κάτω

Η αλόγιστη πολιτική δανειοδοτήσεων και υπερπαραγωγής που τροφοδοτούσε το νιόκοπο αμερικάνικο όνειρο, οδήγησε στο αναμενόμενο αποτέλεσμα της υπερκέρασης της ζήτησης από την προσφορά. Η παραγωγική φρενίτιδα είχε εντωμεταξύ μεταδοθεί και στο χρηματιστήριο της Γουόλ Στριτ, κάνοντας έτσι την πλαστή υπεραξία των μετοχών δυσανάλογη για τις αντοχές της αμερικανικής χρηματαγοράς·με φυσική κατάληξη την αναγκαστική εκποίηση 19.000.000 τίτλων στις 24 Οκτωβρίου 1929 –ό,τι αποκαλούμε «Κραχ». Ακολούθησε μαζικό κλείσιμο επιχειρήσεων, ανεργία, υποκατανάλωση, φόροι (κι άλλοι φόροι), ύφεση, κατάθλιψη, αυτοκτονίες.

Τελευταίο επεισόδιο, επίσης σκισμένο από τη Μπριτάνικα

Στις εκλογές του 1932 εκλέγεται Πρόεδρος ο Franklin D. Roosevelt, υποσχόμενος μια νέα πολιτική αναδιανομής και αναμόρφωσης. Με το περίφημο New Deal του, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπαίνουν σε τροχιά συνεργασίας με την Ευρώπη, υποτιμάται το δολάριο και προχωρούν πολλά μεγάλα δημόσια έργα, ούτως ώστε να μειωθεί η ανεργία. Οι προσπάθειές του αποδίδουν τους πρώτους καρπούς γύρω στο 1934. 

snk_roosevelt

Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1939), ο Roosevelt προσπαθεί να υπηρετήσει το όνειρο του Wilson, την ουδετερότητα. Ωστόσο ο αέναος κύκλος της ιστορίας τον αναγκάζει κι αυτόν να υποκύψει στην κοινή γνώμη, μετά το δραματικό χτύπημα των Ιαπώνων στον ναύσταθμο του Περλ Χάρμπορ τον Δεκέμβριο του 1941, που άφησε πίσω του 2.471 νεκρούς Αμερικανούς. Στις 2 Σεπτεμβρίου του 1945, όταν τελείωσε ο Πόλεμος, ο Roosevelt ήταν κάτι μήνες πεθαμένος (νέος Πρόεδρος ο Harry Truman), η Ευρώπη και η Ιαπωνία έστεκαν κατεστραμμένες και οι Η.Π.Α. αναγνωρίζονταν ως πλανητική υπερδύναμη, έστω και σε «ψυχρή» συγκατοίκηση με τη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν. 

 

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην ειδική έκδοση του περιοδικού Sonik, Η Μουσική Από Τα 10s Στα 40s, που κυκλοφόρησε το 2015.

 

Ακολούθησε το Avopolis Network στο Google News

 

Διαβάστε Ακόμα

Featured