Πριν λίγες μέρες, ο τραγουδιστής των Generation X, ο απέθαντος πάνκης που βγήκε πάλι στις σκηνές της Αμερικής παρέα με την Joan Jett, ναι o Billy Idol, αναφέρθηκε στην εξέχουσα θέση της σβάστικας στο πανκ κίνημα, το οποίο περιέγραψε ως «τέχνη της παράστασης». Κατά τη διάρκεια ενός πρόσφατου επεισοδίου του podcast Turned Out A Punk, ο Idol έκανε μια αναδρομή στη σκηνή που γέννησε την καριέρα του, συμπεριλαμβανομένων των πρώτων ημερών που παρακολουθούσε τις εμφανίσεις των Sex Pistols στο Λονδίνο και όχι μόνο. Θυμήθηκε τους συνομηλίκους του, όπως οι Siouxsie and the Banshees, με τους οποίους εμφανιζόταν τακτικά στις ίδιες συναυλίες.
Το 1976, ο Idol, μαζί με τη Siouxsie Sioux, ταξίδεψαν στο Παρίσι για να βρεθούν με τους Sex Pistols και να τους παρακολουθήσουν να εμφανίζονται στη γαλλική πρωτεύουσα, γεγονός που παραλίγο να οδηγήσει σε βίαιο επεισόδιο λόγω του ότι η Sioux φορούσε μια σβάστικα, η οποία παρεξηγήθηκε.
Ο ίδιος λέει στο podcast: «Η Siouxsie φορούσε τη στολή του νυχτοφύλακα, όπου είχε τη σβάστικα, και τρέλαινε αυτούς τους αριστερούς Γάλλους γιατί δεν καταλάβαιναν ότι πρόκειται για ένα είδος performance art. Απλά νόμιζαν ότι ήταν αντικομμουνίστρια - επειδή εκείνοι πρακτικά ήταν κομμουνιστές - και δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι είναι μέρος της πανκ performance art».
Η υπεράσπιση από τον Billy Idol της χρήσης της σβάστικας ως «performance art» στα χρόνια του πρώιμου πανκ είναι ένα ιστορικό ντοκουμέντο που δεν πρέπει να διαβαστεί μονοσήμαντα – ούτε με την αφέλεια ενός παιδιού που παίζει με μαχαίρια, ούτε με τη σκληρότητα μιας ηθικολογικής καταδίκης που αδυνατεί να ακούσει τη δυσφορία κάτω από την πρόκληση.
Για να το πούμε απλά: δεν είναι το ίδιο πράγμα να φοράς μια σβάστικα το 1976 στο Λονδίνο ενός έντονου θατσερισμού στα σπάργανα, με το να την επιδεικνύεις σήμερα στη Βουλή του ελληνικού Κοινοβουλίου ή σε πογκρόμ στο Κερατσίνι. Αλλά και δεν είναι δυνατό να μιλήσεις για τέτοιες πράξεις χωρίς να σκεφτείς τι αναπαράγουν, παρά την πρόθεσή τους. Γιατί η πρόκληση μπορεί να είναι τέχνη, αλλά η αναπαραγωγή ναζί συμβόλων σε μια κοινωνία που δεν έχει επουλώσει τις πληγές της από τον φασισμό, δεν είναι.
Ο Idol, στο podcast… περιέγραψε τη σβάστικα ως μέρος ενός punk θεάτρου αντανακλαστικού τρόμου, που αντανακλούσε την κοινωνική συντήρηση, την ταξική πειθάρχηση και το λανθάνοντα αυταρχισμό των post-war δεκαετιών: «Αν εσείς πάτε να γίνετε φασίστες, εμείς θα ντυθούμε έτσι ώστε να σας κρατήσουμε τον καθρέφτη».
Πρόκειται για μια ειρωνική μανιέρα που κληρονόμησε πολλά από τα dada και τη στρατηγική του σοκ – μόνο που το σοκ δεν εγγυάται ποτέ τη σωστή ή την ηθική ή την δίκαιη κατανόηση. Άρα, σε κοινωνικό επίπεδο, το ερώτημα δεν είναι πια μόνο «γιατί το κάνατε τότε;», αλλά τι μας λέει η ανάγκη αυτής της πρόκλησης για τη συνθήκη μέσα στην οποία γεννήθηκε. Η Βρετανία των '70s ήταν μια χώρα σε κρίση ταυτότητας: μια ξεδοντιασμένη αυτοκρατορία, ανεργία, ρατσισμός, καταστολή, καταρρέον κοινωνικό κράτος. Το πανκ δεν γεννήθηκε από καλλιτεχνική ιδιοφυΐα, αλλά από ανεργία, συνεχείς φασαρίες στους δρόμους και αηδία. Και αυτή η αηδία χρειαζόταν σύμβολα-ωρολογιακές βόμβες για να φωνάξει: «μην περιμένετε από εμάς να σας παρηγορήσουμε, ήρθαμε να σας ξεβολέψουμε».
Αλλά από το ’76 στο 2025 έχει περάσει ένα ηθικό φράγμα. Η αποκαθήλωση της σβάστικας –αυτό που οι πανκ πίστευαν πως έκαναν μετατρέποντάς την σε «μόδα» ή «δήλωση»– δεν συνέβη. Το σύμβολο δεν εξημερώθηκε, δεν απονευρώθηκε∙ αντίθετα, μεταστράφηκε εκ νέου σε φονικό όπλο, φορεμένο από πραγματικούς φασίστες στις πορείες, στα σχολεία, στα σύνορα. Κι εκεί η «performance art» τελειώνει και αρχίζει η Ιστορία.
Ο Idol μπορεί να θέλει να θυμηθεί μια εποχή που η πρόκληση ήταν απελευθερωτική. Όμως η σβάστικα, ακόμα και όταν φορέθηκε με διάθεση σαρκασμού, δεν έγινε ποτέ ουδέτερη. Ήταν και παραμένει το έμβλημα ενός εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας. Και όταν αυτή η πρόκληση ταξιδεύει έξω από το συγκεκριμένο συμφραζόμενο, ξεφεύγει από τον έλεγχο των δημιουργών της.
Ίσως λοιπόν το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν «δικαιολογείται» η πράξη του τότε. Αλλά τι αποκαλύπτει το γεγονός ότι, ακόμη και σήμερα, οι παλιοί επαναστάτες χρειάζονται να υπερασπιστούν τα σύμβολα της καταστροφής για να νιώσουν σημαντικοί. Γιατί κάποιες φορές, η νοσταλγία είναι πιο επικίνδυνη από τη λήθη.
