Το 1941, η πόλη της Θεσσαλονίκης αποτελείτο κατά το ένα έκτο του συνολικού της πληθυσμού από Εβραίους πολίτες. Μεταφράζοντάς το σε απόλυτους αριθμούς, περίπου 52.000 κάτοικοι της πόλης ανήκαν στην Ισραηλιτική κοινότητά της, μια κοινότητα που αριθμούσε μεταξύ άλλων ποικίλα εκπαιδευτικά ιδρύματα, σωματεία, αλλά και περίπου 55 μικρές και μεγαλύτερες συναγωγές από άκρη σ’ άκρη της πόλης.
Το 2022, οι εβραϊκός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ανέρχεται σε λίγο περισσότερους από 1000 ανθρώπους, γεννώντας ερωτηματικά ως προς το τι συνέβη τελικά σε μια από τις πάλαι ποτέ ισχυρότερες κοινότητες της πόλης και, κυριότερα, πώς είναι δυνατόν ο αφανισμός αυτός του εβραϊκού πληθυσμού να είναι τόσο εκκωφαντικά αποσιωπημένος από το δημόσιο διάλογο, το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και τα media της χώρας όλα αυτά τα χρόνια.
Τη δημόσια συζήτηση ως προς το ποια είναι τελικά η ιστορία του αφανισμού των Εβραίων της Θεσσαλονίκης επιχειρούν να απαντήσουν ο Σύλλας Τζουμέρκας και ο Χρήστος Πασσαλής, μέσα από την ταινία Η Πόλη και η Πόλη, που έκανε την πρεμιέρα της στο διαγωνιστικό τμήμα Encounters της Berlinale του 2022 και προβάλλεται αυτό το διάστημα στους κινηματογράφους Ολύμπιον και ΑΣΤΟΡ.
Μια παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Homemade Films, Η Πόλη και η Πόλη αποτελεί ένα τολμηρό κράμα ταινίας τεκμηρίωσης και ντοκιμαντέρ με στοιχεία δραματοποίησης, ή αλλιώς docu-drama, που συνδυάζει αρχεία, έρευνες και μαρτυρίες ανθρώπων, χωρίς να υποπίπτει σε ανέξοδους μελοδραματισμούς ή να επιχειρεί να γίνει διδακτική.
Για την αναδιατύπωση της εμπειρίας της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, οι δύο δημιουργοί παρουσιάζουν μια ταινία χωρισμένη σε έξι κεφάλαια, τα οποία πλαισιώνονται από ηθοποιούς όπως οι Αγγελική Παπούλια, Θέμις Μπαζάκα, Νίκη Παπανδρέου, Αργύρης Ξάφης, Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου, Μαρία Φιλίνη και Λαέρτης Μαλκότσης. Όλοι μαζί, αποτελούν μονάδες ενός ευρύτερου συνόλου που ενώνεται από τραυματικές μνήμες, με μια ρευστή αφήγηση που προσπαθεί να τις επανορθώσει.
Με την καταγωγή τόσο του Τζουμέρκα, όσο και του Πασσαλή να είναι από τη Θεσσαλονίκη, οι δύο δημιουργοί κινούνται στο Η Πόλη και η Πόλη στη Θεσσαλονίκη του σήμερα και σε αυτήν του χθες, σε μια προσπάθεια επανόρθωσης της μνήμης γύρω από τον ξεριζωμό μιας ολόκληρης κοινότητας που ξεκίνησε σε προπολεμικό επίπεδο για να κορυφωθεί τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής και σταδιακά πέρασε για τα καλά στη λήθη. Και αυτό που με τόλμη και ανατρεπτική γλώσσα προσπαθούν να απαντήσουν στην ταινία δεν είναι άλλο από το αν η ίδια η πόλη της Θεσσαλονίκης συμμετείχε μαζί με την ελληνική κυβέρνηση στο πλάι της στον ενεργητικό αφανισμό των Εβραίων από τους Ναζί, επιτρέποντάς τον μέσα από συγκεκριμένες πράξεις, ή παθητικά, μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν τα όσα συνέβησαν μπροστά στη γενικευμένη φρίκη του πολέμου. Ή μήπως τελικά ο αντισημιτισμός είχε βρει τον δρόμο του και είχε καλλιεργηθεί στην ντόπια κοινωνία πολύ νωρίτερα, βρίσκοντας μια εξαιρετικά βολική αφορμή εκδήλωσής του μέσα από τις μαύρες σελίδες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;
Η Πόλη και η Πόλη ξεχωρίζει για την ανατρεπτική, υβριδική θα λέγαμε, προσπάθεια της καταγραφής των γεγονότων μέσα από τεχνικές κινηματογραφικής αφήγησης όπως η κινηματογράφηση στο χέρι, η χρήση φωτογραφιών της εποχής και η αναπαραστάσεις με voice over επιστολών, που παρουσιάζουν μια πόλη του παρελθόντος που μοιάζει να συνυπάρχει με τη σύγχρονη Θεσσαλονίκη.
Και μπορεί πολλές φορές αυτό το παιχνίδι ανάμεσα στο χθες και το σήμερα να κουράζει, όμως ο αφηγηματικός λυρισμός στην Πόλη και την Πόλη, μαζί με την γενική αισθητική της και την τολμηρή πολιτική κριτική σε μια πόλη, αλλά και χώρα, που μοιάζει να ξεχνά (ή μάλλον επιθυμεί να ξεχνά) την ιστορία της, κάνουν την ταινία των Τζουμέρκα και Πασσαλή να ξεχωρίζει.
Το trailer της ταινίας:
«Η Πόλη και η Πόλη», σε σκηνοθεσία και σενάριο των Χρήστου Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα, παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Homemade Films, προβλήθηκε στο διαγωνιστικό τμήμα Encounters της Berlinale του 2022. Απολαύστε την σε δύο ακόμη προβολές στον κινηματογράφο ΑΣΤΟΡ στις 18 Απριλίου (19.00 και 21.00).
