Ποιο ακριβώς είναι το «τελετουργικό» των μουσικών εκδηλώσεων που υλοποιούνται στο Ωνάσειο; Ποια, δηλαδή, η συχνότητά τους, η διάρκειά τους, η τοποθέτησή τους μέσα στην καθημερινότητα του νοσοκομείου;
Oι εκδηλώσεις έχουν κανονισθεί ώστε να γίνονται μέσα στο καθημερινό ωράριο, ώστε να αποτελούν έτσι κι ένα διάλειμμα ανανέωσης, θετικής σκέψης και αισιοδοξίας για το προσωπικό, τους ασθενείς και τους επισκέπτες του νοσοκομείου. Προγραμματίζεται περίπου μία εκδήλωση ανά μήνα, συνήθως Τετάρτες μεσημέρι 12 μμ και διαρκούν περίπου 40 λεπτά. Οι εκδηλώσεις συνήθως ξεκινούν τον Οκτώβριο και τελειώνουν τον Ιούνιο.
Διαλέξαμε τις Τετάρτες μεσημέρι διότι είναι μια ειδική ημέρα, κατά την οποία έρχονται και εξετάζονται στα εξωτερικά ιατρεία ασθενείς με συσκευή υποβοήθησης (φορητή εξωτερική τεχνητή καρδιά): αποτελούν μια ομάδα νέων ανθρώπων, που περιμένουν μόσχευμα από δότη προκειμένου να υποβληθούν σε μεταμόσχευση καρδιάς. Η δική τους καρδιά πάσχει από σοβαρή καρδιακή ανεπάρκεια και η κυκλοφορία του αίματος είναι πλήρως εξαρτημένη από την τεχνητή καρδιά. Είναι μια ομάδα νέων που ζει πρακτικά πάνω σε μια γέφυρα ζωής-θανάτου και η ψυχολογία τους είναι ιδιαίτερα αρνητικά φορτισμένη. Οι μουσικές παρεμβάσεις πιστεύω ότι τους χαλαρώνουν και τους μεταφέρουν θετική σκέψη και αισιοδοξία για το μέλλον.
Πώς διαλέγετε τους καλλιτέχνες που εμφανίζονται σε αυτές τις εκδηλώσεις; Και τι ανταπόκριση έχετε βρει μέχρι στιγμής, από τη δική τους πλευρά;
Όλοι οι καλλιτέχνες προσφέρονται ανιδιοτελώς. Απευθύνομαι προσωπικά σε φίλους μου γνωστούς καλλιτέχνες, που γνωρίζουν το έργο μου πάνω στις μουσικές θεραπείες· οι περισσότεροι βρίσκουν την ιδέα πολύ ελκυστική και σπάνια έχω ακούσει όχι. Κάποιοι έχουν και οι ίδιοι νοσηλευτεί ή εξεταστεί στο Ωνάσειο και αισθάνονται ευγνωμοσύνη για τη φροντίδα που έχουν δεχτεί, οπότε με τη συμμετοχή τους νιώθουν ότι ευχαριστούν και ανταποδίδουν στο νοσοκομείο. Θεωρώ ότι αναβαθμίζονται με το να εντάξουν το έργο τους σε μια κοινωνική προσφορά: ο καλλιτέχνης γίνεται έτσι ένα είδος κοινωνικού λειτουργού και η μουσική αποκτά μια ιερότητα.
Συνήθως φανταζόμαστε τη μουσική μέσα σε συναυλιακούς χώρους, αλλά κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πόσο λειτουργική μπορεί να γίνει η ζωντανή μουσική στο νοσοκομείο, στο σχολείο, σε χώρους εργασίας. Οι περισσότεροι ακροατές ταυτίζουν τη μουσική με τη διασκέδαση, ας θυμηθούμε ότι η λέξη διασκέδαση ετυμολογείται από το αρχαίο ρήμα διασκεδάννυμι, που σημαίνει εκτροπή, σκέδαση και επί της ουσίας λήθη. Διασκεδάζω σημαίνει ξεχνάω. Αλλά ο πλήρης ρόλος της μουσικής, όπως τον είχαν αντιληφθεί και οι αρχαίοι Έλληνες, είναι πιο κοντά στο αγωγή ψυχής δηλ. ψυχαγωγία. Σώμα και ψυχή (το σωματικό και το μη-σωματικό μας κομμάτι ή ευρύτερα Σώμα και Νους βλ. mind-body) συμπεριφέρονται όπως τα συγκοινωνούντα δοχεία. Η επίδραση επομένως της μουσικής στη διάθεση και στον ψυχισμό αντανακλάται και στις σωματικές λειτουργίες, π.χ. στους καρδιακούς παλμούς, στην αρτηριακή πίεση, στην έκκριση ορισμένων νευρο-ορμονών.
Θα αναφέρω κάποια σημαντικά ονόματα που έχουν ανταποκριθεί στην πρόσκλησή μας όπως οι καλλιτέχνες της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο αείμνηστος Λυκούργος Αγγελόπουλος και η Ελληνική Βυζαντική Χορωδία, ο Μίλτος Λογιάδης με τον Χρήστο Ζερμπίνο, ο Δαβίδ Ναχμίας, ο Βαγγέλης Χριστόπουλος και η Ναταλία Μιχαηλίδου, ο Μίλτος Πασχαλίδης. Προσπαθούμε επίσης να δίνουμε βήμα σε ταλαντούχους μαθητές Ωδείων και σε μαθητές Μουσικών Σχολείων. Χαρακτηριστικά αναφέρω την επιτυχημένη συμμετοχή των συνόλων του Μουσικού Σχολείου Αλίμου. Να σημειώσω επίσης ότι εξαιρετικά δημοφιλείς είναι και οι συναυλίες που έχει δώσει η Ορχήστρα των Εργαζομένων του νοσοκομείου μας: πολλά από τα μέλη της είναι στελέχη του νοσοκομείου, με επαγγελματική μουσική κατάρτιση.
Όπως είπατε και πιο πάνω, τις εκδηλώσεις παρακολουθούν αρκετοί διαφορετικοί άνθρωποι, τόσο ασθενείς, όσο όμως και το προσωπικό του νοσοκομείου ή απλοί επισκέπτες. Δεδομένης αυτής της μεγάλης γκάμας, τι αντιδράσεις έχετε καταγράψει;
Οι αντιδράσεις είναι κυρίως θετικές. Οι περισσότεροι ασθενείς και επισκέπτες εκφράζουν ενθουσιασμό με τις μουσικές παρεμβάσεις στο νοσοκομείο μας. Έχουν όμως υπάρξει και κάποιες αρνητικές αντιδράσεις από μέλη του προσωπικού και από συναδέλφους γιατρούς. Θέλει ακόμη πολύ δουλειά στην ελληνική πραγματικότητα μέχρι να εμπεδωθεί η αξία της μουσικής (και της τέχνης γενικότερα) στο νοσοκομείο. Στο μυαλό των περισσοτέρων συν-Ελλήνων μας, το νοσοκομείο δεν θεωρείται τόπος που μπορεί να δώσει χαρά και αισιοδοξία στους ασθενείς και το προσωπικό. Θεωρείται αντιθέτως τόπος πένθους, θλίψης και γκρίζο προστάδιο του τάφου. Κανείς δεν έχει απασχοληθεί με το πώς θα προσδώσει χρώματα, ήχους και χαρά στο νοσοκομείο.
Ένα τυπικό επιχείρημα όσων αντιδρούν στις μουσικές παρεμβάσεις είναι το ότι π.χ. δεν μπορεί κάποιος να πεθαίνει και την ίδια στιγμή να γίνεται μουσική εκδήλωση στο νοσοκομείο. Εκεί βγαίνει λάθος ενοχικότητα και σύγχυση μεταξύ ζητημάτων που είναι εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. Αντιθέτως, εγώ πιστεύω ότι η μουσική στο νοσοκομείο αναβαθμίζει, προσδίδει ιερότητα και δεν προσβάλλει τον θνήσκοντα ή τον βαρέως πάσχοντα. Χρειάζεται βέβαια μεγάλη προσοχή στον επίπεδο της ηχητικής έντασης (όταν υπάρχει ανάγκη ενίσχυσης), γιατί δεν πρέπει να γίνεται η ένταση ενοχλητική. Στις περισσότερες περιπτώσεις αποφεύγουμε την ενίσχυση στο αίθριο του νοσοκομείου, όπου γίνονται οι εκδηλώσεις. Μερικοί καλλιτέχνες βέβαια απαιτούν ήπια ενίσχυση ήχου, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν φωνές.
Έχει δυσχεράνει η χρόνια πλέον Κρίση το έργο σας αυτό; Ή έχει θέσει έναν νέο πήχη πρόκλησης;
Η συμμετοχή των καλλιτεχνών είναι ανιδιοτελής και αυτό περιορίζει στο ελάχιστο τα έξοδα τέτοιων εκδηλώσεων. Στην εποχή της γενικότερης κατάθλιψης –λόγω κρίσης– μάλλον οι ασθενείς και ο κόσμος του νοσοκομείου έχουν μεγαλύτερη ανάγκη για χαλάρωση, αισιοδοξία, ψυχική ανάταση. Επίσης θα πρέπει να αναφέρω τη συνεισφορά του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης, που βοήθησε τις μουσικές μας παρεμβάσεις με τη δωρεά ενός υπέροχου πιάνου με ουρά, το οποίο κοσμεί με την παρουσία του το αίθριο του νοσοκομείου μας. Είναι πολύ θετικό να μπαίνεις σε ένα νοσοκομείο και το πρώτο που βλέπεις απέναντι σου είναι ένα καλαίσθητο πιάνο με ουρά. Δεν ξεχάσω κάτι που μου είχε πει ένας ασθενής: «Γιατρέ, όταν βλέπω το πιάνο στο Ωνάσειο νιώθω μεγάλη εμπιστοσύνη, νιώθω ότι το Ωνάσειο μας βλέπει με ευαισθησία, όχι μόνον σαν ασθενείς-πελάτες του, αλλά σαν ανθρώπους».
Σημαντική επίσης για την άρτια διοργάνωση των μουσικών παρεμβάσεων η συνεισφορά της υπεύθυνης των Δημοσίων Σχέσεων του Ωνασείου ΚΚ κας. Αλεξάνδρας Μπριασούλη. Η κα. Μπριασούλη είναι μια εξαιρετικά αφοσιωμένη στο έργο της δυναμική, αποτελεσματική και ικανή κυρία. Χωρίς την πολύτιμη βοήθειά της δεν θα μπορούσαν να γίνουν όλες αυτές οι εκδηλώσεις.
Ασχολείστε πολλά χρόνια με τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής, προσέγγιση αναγνωρισμένη διεθνώς, που όμως στη χώρα μας συνεχίζει νομίζω –και διορθώστε με αν κάνω λάθος– να φαντάζει λίγο σαν «μαγικά». Πώς ειδικεύεται κανείς σε κάτι τέτοιο; Και τι θα απαντούσατε στους υπερβολικά ανήσυχους, όσους ίσως νιώσουν ότι η μουσική πάει να υποκαταστήσει, κατά έναν τρόπο, την ιατρική;
Και στη χώρα μας προοδευτικά έχουν επιστρέψει αρκετοί εκπαιδευμένοι μουσικοθεραπευτές οι οποίοι σπούδασαν μουσικοθεραπεία σε φημισμένες σχολές της Ευρώπης και των Η.Π.Α. Έχει μάλιστα εδώ και αρκετά χρόνια ιδρυθεί και σωματείο των πτυχιούχων εκπαιδευμένων μουσικών θεραπευτών (ΕΣΠΕΜ, www.musictherapy.gr). Δειλά-δειλά μπαίνει μάλιστα και η μουσικοθεραπεία στα ελληνικά πανεπιστήμια. Και αυτοί οι σοβαρά εκπαιδευμένοι θεραπευτές έχουν αρχίσει να μεταφέρουν στο ευρύ κοινό την ουσία της.
Για να σπουδάσεις μουσικοθεραπεία, απαραίτητη αρχική προϋπόθεση είναι η προχωρημένη γνώση μουσικής σε θεωρητικά και αρμονία και η καλή γνώση ενός βασικού οργάνου (κυρίως πλήκτρα-πιάνο). Θα πρέπει να τονισθεί ότι η μουσική θεραπεία αποτελεί συμπλήρωμα της ιατρικής αγωγής και δεν υποκαθιστά την ιατρική σε κανένα επίπεδο. Οι μουσικοθεραπευτές (στη βιωματική θεραπεία) δουλεύουν σε συνεργασία με τον κλινικό γιατρό και κάτω από συνεχή επίβλεψη. Μουσικοθεραπεία δεν είναι ακριβώς το ακούω κάποια «μαγική μουσική» για να γίνω καλά. Σε επίπεδο παρέμβασης υπάρχει η χρήση ακρόασης επιλεγμένης μουσικής (διεθνώς λέγεται music medicine) π.χ. για την αντιμετώπιση του άγχους, του πόνου, για χρήση σε μονάδες εντατικής θεραπείας, στον τοκετό, στα πρόωρα βρέφη κλπ. Υπάρχει βέβαια και η ζωντανή μουσική βιωματική παρέμβαση, η οποία απαιτεί ειδική εκπαίδευση (medical music therapy).
Oι περισσότεροι γιατροί δεν έχουν μελετήσει τα σύγχρονα πλέον επιστημονικά στοιχεία γύρω από την επιτυχή εφαρμογή της μουσικής στην ιατρική. Κάποιοι αρνούνται μάλιστα να επιμορφωθούν σε αυτό το αντικείμενο λόγω προκατάληψης, ιδιαίτερα στη χώρα μας, όπου ο καθένας δηλώνει και γνώστης επί παντός επιστητού. Όπως έχει πει επίσης ο σοφός Γιάννης Τσαρούχης, στην Ελλάδα «ό,τι δηλώσεις είσαι». Θέλει λοιπόν προσοχή, διότι στον τόπο μας δηλώνουν συχνά «μουσικοθεραπευτές» άτομα που δεν διαθέτουν επαρκή και πλήρη εκπαίδευση.
Παίζουν κάποιον ρόλο τα αισθητικά κριτήρια στη μουσικοθεραπεία; Υπάρχει «κατάλληλη» και «ακατάλληλη» μουσική;
Δεν υπάρχουν γενικά έτοιμες συνταγές στην μουσική θεραπεία. Σημαντικό είναι και το κριτήριο του μουσικού πολιτισμού στον οποίο έχει εκτεθεί κάποιος. Η κλασική π.χ. μουσική είναι περισσότερο εφαρμόσιμη στον κεντροευρωπαϊκό χώρο. Η μουσική έχει θεραπευτικό αποτέλεσμα όταν είναι η μουσική που μας αρέσει και που μας είναι γενικά οικεία. Για να επιλέξεις λοιπόν «θεραπευτική» μουσική, πρέπει να λάβεις υπόψη τα ακούσματα, την όποια μουσική παιδεία, την πολιτιστική προέλευση. Δεν μπορεί να χρησιμοποιείς π.χ. Mozart, όταν έχεις μεγαλώσει με ακούσματα δημοτικού κλαρίνου. Αυτά όσον αφορά την χρήση προεπιλεγμένης μουσικής (music medicine).
Στη βιωματική μουσικοθεραπεία η μουσική γεννιέται επιτόπου και ζωντανά, κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας, ως αποτέλεσμα αμφίδρασης θεραπευτή-θεραπευόμενου. Εκεί έντονα κυριαρχεί λοιπόν το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού. Στη μουσικοθεραπεία δεν ενδιαφέρει αισθητικά η μουσική, η μουσική γίνεται μέσον για την επίτευξη των θεραπευτικών στόχων. Κάτι που κρίνεται ως αισθητικά άσχημο μπορεί να επιφέρει ένα θετικό θεραπευτικό αποτέλεσμα. Ακόμη και κραυγές, ψίθυροι ή και κακόφωνοι συνδυασμοί ήχων, μπορούν να αποβούν ευεργετικοί για τον πάσχοντα.
Στην επόμενη εκδήλωσή σας, πρωταγωνιστής είναι ο Αργύρης Μπακιρτζής –ένας ιδιότυπος, μα αγαπητός στον κόσμο ερμηνευτής. Η δική σας σχέση με τους Χειμερινούς Κολυμβητές, ως ακροατής, ποια είναι;
Τον Αργύρη Μπακιρτζή τον γνώρισα σχετικά πρόσφατα. Είναι ένας πολυδύναμος, ευφυής, ταλαντούχος και ψαγμένος δημιουργός. Μου έκανε επίσης μεγάλη εντύπωση ότι είχε δίσκους μου και είχε ακούσει μουσική μου, ενώ κινούμαστε σε εντελώς διαφορετικό πεδίο. Δεν είχα σχέση με Χειμερινούς Κολυμβητές και δεν τους άκουγα συστηματικά, εκτός από αποσπασματικές ραδιοφωνικές ακροάσεις. Έψαξα πολλά κομμάτια τους τελευταία στο YouTube, μετά την επαφή μου με τον Μπακιρτζή. Είναι πολύ συνεπείς και έντιμοι όσον αφορά τη μουσική τους δημιουργία και κοσμοθεωρία.
Τέλος, μιας και είστε και ο ίδιος συνθέτης, ετοιμάζετε κάτι καινούριο; Τι σχέδια υπάρχουν αυτή τη στιγμή;
Έχω μαζέψει αρκετό υλικό έργων μουσικής δωματίου (έργα για 3-4 όργανα), που πιστεύω ότι θα εκδοθούν σύντομα. Επίσης, έχουν μαζευτεί πολλά καινούργια και ανέκδοτα τραγούδια μου σε στίχους Χρήστου Μπουλώτη, Νίνας Ναχμία, Κώστα Καρτελιά και Ελευθερίας Ζαμπετάκη-Δρίτσα. Έδωσα μια συναυλία στις 6 Οκτωβρίου 2016 στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, όπου παρουσίασα αναδρομικά όλους τους κύκλους τραγουδιών μου, τα παλαιότερα τραγούδια από τον δίσκο Στην Άκρη Των Παραμυθιών (2008) και όλα τα πιο φρέσκα και δισκογραφικά ανέκδοτα.
Υπάρχει πρόβλημα χρηματοδότησης των δισκογραφικών παραγωγών αυτή την εξαιρετικά δύσκολη οικονομικά εποχή. Και οι χορηγοί που κάποτε ανθούσαν, έχουν περιοριστεί πάρα πολύ τελευταία. Δεν έχω πάντως καθόλου άγχος συχνής δισκογραφικής παρουσίας. Αφήνω τα έργα να επωάζονται και να ψήνονται σε ζωντανές συναυλίες· και κάποια στιγμή που ολοκληρώνεται το ψήσιμο και η ωρίμανση, θα βγουν από τον «φούρνο» προς δισκογραφική κατανάλωση. Θέλω να δουν το φως στη (δισκογραφική) ώρα τους με κανονικό τοκετό, όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου, και να μην τα γεννήσω με καισαρική πριν από την ώρα τους!
{youtube}XtTalbV16gU{/youtube}
